У межах экспедыцыі СЭТ па Докшыцкім, Вілейскім і Лагойскім раёнах 12 жніўня запісалі абрад выкліканьня дажджу на Лагойшчыне.

Абрад жывы, летась яшчэ рабілі. У «Сакральнай геаграфіі Беларусі» Л.Дучыц напісана, што трэба, каб сабралася 9 удоў і на калах паднялі Сьвяты камень, да якога ў іншыя дні ходзяць прасіць здароўя. На камяні высечаны «талеркі», вада зь якіх лякуе вочы. Просячы, камяню ахвяруюць кветкі, грыбы, ягады, яблыкі, грошы, на Вялікдзень – яйкі. Часамі заходзяць да камяня проста ідучы ў лес ці выходзячы з лесу, калі няма нічога з сабой, кладуць на камень хоць галінку. Цяпер ужо, ходзячы выклікаць дождж, жанчыны не пільнуюцца лічбы 9, наўпрост зьбіраюцца, хто хоча, і ідуць. Прыўзьняўшы камень на калах, падкладаюць каменьчык паменей, і чакаюць дождж, які павінны пайсьці на працягу 3-х дзён. Пакуль трэба дождж, Сьвяты камень не апускаюць. калі дажджу ўжо дастаткова, каменьчык і калы выцягваюць.
пра «талеркі» на камяні кажуць, што гэта Бог спусьціўся, пастаяў, і назад падняўся. 2 ступакі, а маленькае кола – «дык гэта, мабыць, рукой абапёрся».
Яшчэ расказваюць, што звычайныя камяні растуць, а гэты, сьвяты, не расьце.
Ня так даўно ля камяня бабулямі былі заўважаны нейкія раднаверы, што, прымаючы неафіта ў свае шэрагі, білі па камяні абухом сякеры, павалілі крыж, у якім сякеру й пакінулі. замест крыжа паставілі стод Дажбога. Дажбож’ім Сьвяты камень цяпер не завуць, згадка такой назвы зафіксавана адно ў літаратуры. як патлумачыць сучасным «язычнікам», што сьвятыні трэба шанаваць так, як прынята ў гэтай мясцовасьці, а не так, як камусьці прыйшло да галавы?
Мы прыехалі 11га жніўня а 8-ай вечару, з дапамогай Тацьцяны Мартынаўны, мясцовай «нефармальнай лідаркі», сталі зьбіраць бабуль на заўтра. некаторыя ўжо спалі, згоду далі толькі шасьцёра. назаўтра 2 з 6 адмовіліся ўдзельнічаць. але знайшліся іншыя ахвотныя і сабралася нават 10 удоў. цалкам супольнасьць, што шануе камень, налічвае недзе 15 актыўных удзельніц. бабулі прыходзілі не з пустымі рукамі, хрысьціліся, чыталі малітвы, цалавалі камень. пасьля запісу абрада папрасілі сабраць ахвяраваныя камяню грошы й завезці ў Менск да якой-небудзь царквы. я ахвяравала іх у пераходзе «сястры міласэрнасьці» з каробачкай. тая прапанавала напісаць цыдулкі за здароўе. я пачала пералічваць імёны бабуль. і тут цётка кажа: «Толькі каб каталікоў не было ў сьпісе!» я пытаюся «А што каталікі?» Яна: «Ну, у нас жа праваслаўная царква!»

Фота пераважна Віталя Правалінскага:

http://alena-rosica.livejournal.com/2973.html

Осеннее равноденствие

Время равноденствия- особое время, час перехода космических часов в пассивную стадию, в период засыпания Матушки-Земли, окончание ее активного действия. Это время перехода на зимнее время, время когда ночи становятся длинее и туманы Нави обволокивают Мидгард, погружая во сны духов живой Природы и Земли..
Лесные Альвы, Феи полей и цветов, вместе с Землей погружаются в сон, отдыхают, чтобы в период весеннего равноденствия снова пробудиться и с новой силой взяться за свою, такую важную для всей Природы работу и заботу.

Святовит – часть великого Триглава, Могучей Космической Силы, в которой РОД проявляет себя через Сварога, Перуна и Святовита, являющегося божеством Света и Добра, в дни равноденствия переходящего в новую, иную фазу своего бытия. Его сила и сияющий светочь, освещал земные и небесные миры все это время – летнюю светлую пору, время кратких ночей и солнечного тепла.. Приходит время Матери-Тьмы- Космической энергии созидании, обновления и покоя. Время отдыха всего живого на планете и засыпания, увядания и последующего обновления.

Святовите- Боже правый, Свет сияющий! Свет несущий, Свет дарующий!
Прими поклон и Славу от чад твоих, от сынов и дочерей Матушки-Земли
Пусть сила и свет твой, ныне и вовек пребывает со всеми созданиями Батюшки-Рода во всех мирах и реальностях
Пламя и Светоч твой лучезарный, ныне и вовек в душах и сердцах наших!

Слава тебе- Света Луч!
Слава Тебе- Рода лик!
Слава вечная тебе Святовит!- Трижды Слава! -
Слава! Слава! Слава!

Гой! Слава!

В эти дни, дни равноденствия, понимая великую силу и энергию человека, мы творим Обряды и святодейства, помогающие Матери-Земле мерно вращаться, засыпать и обновляться, стараясь гармонично войти в новый цикл ее движения, передать свою силу и пламень сердец наших ее древней и светлой, прекрасной Душе, прославяляя ее могучесть и подлинное Добро-дарение, которое она заботливо всегда даровала своим земным чадам!

Прекрасна Мать-Земля в Божественном сиянии
блаженна Суть Ее в сиянии сердец людских
Благость свою излучает Она в Мироздание
Любовь Земная как и прежде в пространстве царит!

Сияешь, Мать-Земля, как прежде и вовек!
Твоей лучистой радостью все существа исполнены
Сердца людские бьются с Твоей Любовью в унисон
И в Сотворении, в Харении, любя Тебя, пылают!

Провожая Землю-Мать, мы поем ей колыбельную песнь, гимн-просславление, соединяя силу наших сердец и душ, с силой самой Земли и ее славных помощников, которые также хорошо потрудились в это время и заслужили спокойный сон и отдых..
Хороводами посолонь мы гармонизируем силу человека и силу земли, соединяясь с ее душой и славя пылающей славой ее величие, щедрость дара и красоту!

Мать-Земля чудесная
Мать-Земля волшебная
Мать- Земля прекрасная
Светлая и ясная!

Добрая, лучистая, вечности жемчужина
Сила Рода-Батюшки, Лады Свет-сияние

Ты Любовь несущая, светом наполняешься
С силой Родов наших, Ты соединяешься!

Хороводами противосолонь, мы отдаем и даруем светочь своих душ, наполняя Землю-Мать-Кормилицу своим теплом и благодатной энергией, идущей из чаш наших душ, объединенных в едином порыве и стремлении Обряда, даровать тепло и добро, преумножить силу Земли, желая ей крепкого сна и покоя..

Хоровод:

Укрепляйся, наполняйся, силой света, добротой
Сон пусть будет твой спокойным
Новой силой станет он!

Мать-Земля – Вселенной чудо!
Свет Богов родных в тебе
Слава духам многомудрым
Альвам, Феям, Дивам всем!

Слава(после хоровода):

Отдыхай любимая, прекрасны сны твои!
Под пушистым снежным покровом узри
чаянья, надежды душ светлых людских
Ты подготовь, родная, благодатну почву для оживления их!

Сильная, любящая, терпеливая!
В Тебе великая Мудрость сокрыта
Струны Твоей Души Вселенную приводят во вращение
Благость Твоя правит Мироздания Движением

Ты наполняешься светом Душ людских,
Ты любишь и получаешь нежную Любовь в отведl
Каждая благая мысль, намерение и действие
Божественный Исток Твой укрепляет
Прекрасный сад Ты!
Красота движенье Жизни направляет!

Прекрасная, таинственная, сказочная,
сакральных мест полна Ты
своею красотой, любовью Рода Ты богата!
Род воплотил в Тебе свои мечты!

Грядущей зимой затаись,
Любовь нашу приняв,
сил чистых , сил светлых
сполна наберись!

Круг:

Ура Тебе- вечно прекрасная, Светлая, сияющая, любимая!
УРА Тебе- во всех ликах чистая! Слава Тебе Макошь- Мать Сыра Земля!

Матушка-Земля – Вселенной чудо!
Ты прекраснейшая из Творений Рода!
И сияние Души Твоей прекрасной
Освещает Млечного Пути чертоги!

Слава Матушке-Земле-Макоши!
Слава Жизнь и блага дарующей!
Слава вечноПрекрасной Царице Жизни!

Слава! Слава! Слава!

Сила человека, пламень наших сияющих сердец, объединенная ментальная сила и энергия Родовичей на Обряде, на наших древних местах силы и Святилищах наших земель, помогает Матушке-Земле очиститься и укрепиться, гармонично войти в состояние сна и покоя, чтобы с новой силой в новом времени жить и дарить тепло и Любовь всем своим чадам и творениям!

Слава Матушке-Земле!
Слава Богам и Богиням нашим!
УРА!

*******

Ход Обряда (НАСЛЕДИЕ. Содружество Родовичей. Белая Русь)

Обряд будет проходить на Святилище, на древнейшем месте силы края. В центре находится Обрядовое Огнище и место Славлений, которое в ходе самого Обряда, гармонизирует телеса человека и настраивает их на Душу Земли, напитывая ее общей ментальной и душевной силой участников

- Зачин.
- Хоровод на Огонь/Заговор на Огонь
- Слава Святовиту! / Слава Солнцу!
- Хоровод Посолонь(притягивание силы Земли, гармонизация силы человека, с Душой планеты и Духами-Хранителями)/ Слава Земле
- Хоровод противосолонь/ ДАРение энергии Матушке-Земле/ Слава!
- Треба Духам-помощникам и БлагоДарствие

- Общая Слава

- Треба Предкам нашим и Родам
- Слава Предкам нашим и Родам
- Братина

- Игрища
- Пир

О таинственных местах силы, способных подпитать человека жизненной энергией, ходят легенды в разных концах земного шара. О последствиях такого воздействия и технике безопасности общения с тонкими энергиями мы беседуем с российским экспертом, писателем, исследователем геоактивных зон Станиславом ЕРМАКОВЫМ.

Станислав Ермаков:
«Измененные состояния сознания возникают даже в троллейбусе, когда вы едете домой с работы и тупо смотрите в окно!
Засмотрелись, задумались – и нате, вы в трансе».

Станислав Ермаков еще в середине 1980-х годов, будучи специалистом в области музейного дела и охраны памятников, вплотную занялся изучением геоактивных зон. Он организовал множество экспедиций по «странным» местам, местам силы(с 1987-го). В 1992-1993 годах был участником разработки проекта нормативных документов по учету геопатогенных зон для Минстроя Российской Федерации. Выпустил несколько книг, также и по этой тематике. Имеет научные работы, проводит лекции и семинары, в том числе и в Беларуси. Сейчас Ермаков является вице-президентом Российской Ассоциации «Экология непознанного», главным редактором вестника «Аномалия»:

– Выражение «место силы» вошло в широкий оборот, после того как у нас – сначала в самиздате, а потом и в полиграфическом виде – появились сочинения небезызвестного Карлоса Кастанеды. Его наставник употреблял это словосочетание. Ранее в европейских традициях подобное выражение не бытовало.

- Сегодня во всей, так сказать, аномалистике есть большая проблема, возможно, унаследованная от науки. Знания настолько стали дробиться на множество мелких областей, что едва ли есть кто-то, у кого хватает «энциклопедичности» отслеживать все. Как следствие, некто открывает нечто необычное. Но потом выясняется, что ничего необычного нет, а есть давно понятое, но в совершенно другой области знания. Это как НЛО. В сущности, любое нечто, которое кто-либо видит и не может сразу отождествить, и есть НЛО. До момента отождествления. И чем дальше, тем большее количество «уникальных» случаев, растиражированных, раскрученных и пр. вызывает сомнения. Явление существует. А вот что оно есть на самом деле? В каждом случае могут быть разные ответы. И чаще всего – ничего аномального, чудесного не обнаруживается. Увы… Есть странное, но отнюдь не всегда аномальное.

- Сказанное в полной мере можно отнести к местам силы. Накоплено некое количество штампов: понятийных, языковых и культурных. Но стоит ли за ними что-то еще, кроме фольклора? Моя нынешняя позиция по этому вопросу весьма жесткая и неромантичная в том смысле, что пришла пора в очередной раз как можно более строго отделять зерна от плевел. Сейчас нужно столько переосмысливать, аж самому плохо становится… Иначе будет не наука, а интеллектуальное (псевдоинтеллектуальное), извините, рукоблудие. Или словоблудие. Я не знаю, что такое сила. В физическом смысле? В мистическом? Но мы же не о мистике говорим…

К: – Существует ли карта мест силы России?

– Карты нет и быть не может. В рамках каждой культурной традиции и каждого слоя общества будут свои места чего-то. Есть раскрученные аномальные зоны. Есть особые места, то есть которые выделены именно в культуре. Есть локусы, где довольно регулярно происходят наблюдения неких интересных феноменов. Все эти участки земной поверхности довольно стабильны и отвечают ряду устойчивых признаков. Часть этих признаков дискуссионна, но когда где-то сочетается больше 2-3, появляется шанс найти такое место, которое условно получает название геоактивной зоны. В данном случае понятие несколько шире, нежели употребляют геологи и геофизики, ибо включает еще и культурно-психологический, а порой и психофизический элемент.

Количество загадок возрастает прямо пропорционально объёму получаемой информации

– В нашем понимании геоактивные зоны (ГАЗ) – наиболее общее название ограниченных участков поверхности нашей планеты, в пределах которых, несмотря на сходные климатогеографические условия, характер протекания различных физических процессов отличается от протекания их вне этих участков и выражается в ряде хорошо заметных и статистически значимых признаков, – продолжает Станислав Ермаков. – В геологии так называют систему активных разломов (особенно трансконтинентальных), или линеаментов и связанных с ними зон повышенной проницаемости и напряжений земной коры. С моей точки зрения, ГАЗ непосредственным образом связаны с так называемым силовым каркасом планеты. Его существование – пока гипотеза, но вполне научная, просто единое мнение еще не выработано.

К: Почему в одних геоактивных зонах воздвигаются храмы и люди чувствуют себя прекрасно, а в других – заболевают, хиреют, умирают и такие места потом именуют проклятыми, «черными»?

– Вы просите ответить на вопросы, только описание поиска ответов на которые у меня уместилось в 3 немаленькие книжки. Количество загадок возрастает прямо пропорционально объему получаемой информации. Многим из тех, кто часто бывает на природе, по долгу службы или влечению сердца, наверняка знакомо беспричинное, казалось бы, чувство страха, дискомфорта или беспокойства, возникающее порой на той или иной поляне, на краю лесного овражка, около забытого богом озерца или болотца, а то и в голой степи. И если неуютность соседства с болотцем можно хоть как-то объяснить, то с остальным несколько сложнее. В то же время другое, ничем не примечательное, на первый взгляд, местечко вызывает ощущение душевного подъема, легкости, эйфории.

- Сегодня мало кого удивишь сообщением, что даже в не столь отдаленном прошлом выбор места для устройства капища или возведения храма, проведения тех или иных магических обрядов, закладки поселения, города и даже отдельно взятого дома осуществлялся очень тщательно и порой являл собой весьма сложное действо. При этом отнюдь не всегда только наличие или, напротив, отсутствие водных источников, земель, пригодных для обработки или использования под пастбища, определяли выбор. Были и другие, не столь явные, но весьма значимые признаки качества места, хорошо знакомые нашим предкам и прочно забытые нами в нашем безудержном стремлении подчинить себе природу. Именно ими руководствовались знатоки и хранители обычая, решая, где людям селиться, а где молиться, где сеять рожь, а где сажать репу. Потом их отбросили, ибо доверять ощущениям ненаучно. А проверять или сложно, или невозможно, но чаще нужно думать о том, каковы будут критерии эксперимента…

- В ряде случаев мнение о качестве места вообще есть следствие идеологических игр. Сменилась власть: тот был хорошим – стал плохим. Здесь то же самое. Сменилась религия/идеология: место/объект были почитаемы – стали гонимы. И под все это подводится соответствующая база. В жизни же часто все бывает совсем иначе.

- Нечто, что есть в таких местах, – вполне безличная сила, совокупность факторов, а не специальное поле или нечто третье. Можно провести довольно наглядную аналогию с традиционной культурой. Вначале не было ничего, только хаос. Потом боги/духи/предки/герои принялись упорядочивать этот хаос. Создали центр, установили мировую ось, определили границы своего и чужого… Такие мифологические реликты в значительной степени обуславливают наше восприятие места и саму идею этого места. Если все упорядочено в соответствии с нашими представлениями и даже неосознанными запросами, то нам будет там хорошо. Если нет – будут возникать болезни, всякие другие проблемы. Сила может быть организована по отношению к нам со знаком плюс и со знаком минус. Это и для кого как, и – вот парадокс! – до известной степени проверяемо объективными исследованиями. Возьмите статистику: аварии на дорогах, заболеваемость, разрушения зданий… наложите ее на геологию, геоботанические карты… Смею заверить, вы обнаружите много интересного. Правда, придется учитывать помехи – вредные производства, розы ветров.

Изменённые состояния сознания возникают даже в троллейбусе

К: Если человек желает зарядиться энергией в подобных местах, существуют ли какие-то меры безопасности? А если люди с не очень стабильной психикой войдут в измененное сознание?..

– Измененные состояния сознания возникают даже в троллейбусе, когда вы едете домой с работы и тупо смотрите в окно! Засмотрелись, задумались – и нате, вы в трансе. Так что дело здесь не в крепости психики, а в стартовых посылках. Начинать надо с думания. Если вы идете/едете в некое «интересное» место, то не только за тем, чтобы с него нечто поиметь, а чтобы и что-то дать. Отдать, подарить… То есть вопрос в отношении к процессу, причем оно пребывает в непримиримом конфликте с идеями цивилизации потребления. Возможно, отсюда масса проблем, упрощения предмета нашего разговора, профанации, если хотите…

К: Что вы чувствовали в подобных местах? Какие необычные переживания испытали? Что вас удивило?

– Удивляет иногда все, а иногда ничего. Разве не удивительно обнаружить реликтовые тундровые мхи под Москвой? Или, скажем, компактно произрастающие сибирские растения? Откуда они берутся вот на той или на этой полянке? Разве не удивляют какие-нибудь пролетающие светящиеся шары? Тоже бывало – и бывает. Или некие обнаруживаемые с помощью приборов аномалии, которым (по мнению профессионалов, заметьте) вроде бы неоткуда взяться?
- Увы, более всего удивляет нежелание замечать явление. Это и становится проблемой. Непременно втиснуть что-то в рамки стандарта, догмата. Да ёлки-палки, мы можем ошибаться, но ведь глупо закрывать глаза на явление! Ведь ему на наше мнение наплевать, оно существует, оставляет следы… Чем больше закрываешь глаза, тем больше спекуляций на тему. Тем меньше правды.

Кстати

Станислав Ермаков: «Когда я служил в армии (в первой половине 1980-х), по роду службы приходилось сталкиваться с интересными документами и делами. Там же познакомился с интересным человеком, мы много лет дружили. Вот он взял меня и еще ряд товарищей и повез летом 1986 года «устанавливать контакт» с инопланетянами и прочим… Повез под Москву, но по тем временам то была еще, в общем-то, глушь. И вот там-то при всем моем непробиваемом скепсисе и не меньшей критичности всей компании мы сделали множество интереснейших наблюдений. А когда обработали фотопленки, от кое-чего пришли в экстаз и впали в ступор. Бегали по экспертам. Я тогда еще криминалистику изучал, а один мой друг профессионально занимался астрофотографией. Так и не объяснили. Зато убедились, что нечто существует. И, как положено, «подсели».

Беседовала Алиса КСЕНЕВИЧ

Газета «Обозреватель», рубрика «По ту сторону», №37(472).

Источник

 Небольшой фотоотчет с места событий.. 

Месяц ноябрь. Камень Одина(Урочище Одина). Логойщина, Минская область. Наследие. Содружество Родовичей

Сегодня цель нашего путешествия –Лепельский район Витебской области.

Недавно у таинственного камня-следовика недалеко от агроусадьбы «Полсвиж», что в Лепельском районе, установили статую Перуна.

Идея установки рядом с камнем-следовиком статуи Перуна родилась у хозяина агроусадьбы Василия Шкиндера во время августовского художественно-ремесленного феста. Во время этнографического фестиваля мастера резьбы по дереву и создали из привезенного специально для этих целей бревна статую Перуна. Тогда идола временно установили во дворе агроусадьбы. После Василий Шкиндер сам вырезал в комле отверстие, вмонтировал в него бетонный столб, чтобы не гнило основание, и на своем тракторе привез божество к камню-следовику и Перуновой горе.

Легенда гласит, что в этом месте, когда в жаркий день под ногами плавились земля и камни, шла Ева с кошкой и собачкой. Так на камне и остались следы – женской ноги 34-го размера, кошки и собаки. А гору, расположенную рядом с камнем, в Полсвиже испокон веков называли Перуновой. Перун – в языческой мифологии бог грома и молнии, громовержец. В нескольких метрах от камня, у самой Перуновой горы, язычники проводили древний народный обряд «Гуканне вясны». Там и установили статую Перуна.

Василий Александрович уже не первый год занимается возрождением народных традиций.

– Хочу приобщить народ к достижениям предков, которые, к сожалению, со временем уходят в небытие. Возрождать нужно то, что помогало украшать тяжелую жизнь наших дедов и прадедов. У меня в агроусадьбе есть свой маленький этнографический музей, в котором свое почетное место занимают и рушники, и самовары, и сохи, и другие орудия труда наших предков. Здесь можно увидеть и рессорную бричку военных лет, и жернова, и фибулу (металлическую застежку на одежде в виде броши), элемент браслета, поясную накладку и многое другое, – говорит он.

Народная вековая история, традиции обретают в «Полсвиже» вторую жизнь – будь то вечер народных танцев или же просто встреча гостей усадьбы. С особым трепетом Василий Шкиндер относится к тому, что осталось от предков. «Наши деревни исчезают, и если мы это не сохраним, то останется пустая земля», – заявляет он.

Усадьба «Полсвиж» находится в деревне Большой Полсвиж рядом с озерами Полсвижское и Долгое. Представляет собой деревянный дом. Василий Шкиндер предлагает своим гостям отдохнуть от городской суеты, попариться в бане, порыбачить, летом – покататься на лодке по озеру или тихо полежать на пляже.

– Не хотелось бы говорить о конкретных цифрах, но я считаю развитие агроусадеб одним из самых перспективных направлений сельского бизнеса. Да, сейчас у нас людей нет, но летом каждую неделю были клиенты. И это при том, что активно на этом рынке мы работаем только два года, – говорит Василий Шкиндер.
Всего в Витебской области зарегистрированы и работают около 400 агроусадеб.

ссылка

В начале ХХ века древние языческие обряды выполнялись в Беларуси повсеместно.

 Мало кто знает, что к началу ХХ века на окраине Минска существовало языческое капище. А последний жрец (знахарь Севастей) был арестован в 1927 году … Как получилось, что в Минске, в центре христианской Европы, продолжали поклоняться языческим богам?

Приблизительно через 10 лет после ареста знахаря Севастея минской «молельни у камня» заинтересовался ученый Михаил Кацар. Благодаря его записях сохранились сведения и о капище, и о камне Дед, и о знахаря-чародея …

К концу 80-х годов ХХ века святыня наших предков – валун Дед – стоял у Свислочи.

 смотреть видео  - ссылка

Знаходзіцца паміж Ашмянамі й Навасёлкамі. Сваю знакамітасьць Нявесьцін камень атрымаў дзякуючы прыгожым лягендам.

Па адной вэрсіі дзяўчына кінулася ў роў за сваім жаніхом, які тануў. Раптам вада ўся высахла, а сьлёзы дзяўчыны ператварыліся ў камень. Па іншай гісторыі, камень знаходзіцца на месцы паганскага капішча, дзе ў дахрысьціянскія часы людзі бралі шлюб. Яшчэ адно паданьне кажа, што пад гэтым камнем пахавана паслухоўніца, якая шчыра малілася за маладых жанчын у шлюбе. У мясцовых была прымета: калі маладыя не сходзяць да камня перад вянчаньнем, сямейнае жыцьцё будзе дрэнным, ці можа ня быць дзяцей. Гавораць, калі дзяўчына хоча хутчэй выйсьці замуж, ёй трэба абавязкова дакрануцца да валуна і надзеі спраўдзяцца.

http://vk.com/bielaruski_kaliandar

Крынiца – сакральны аб’ект, звязаны з культам вады. Апрача Крынiц. ушаноўваліся некаторыя азёры, калодзежы, вытокі рэк.У “аповесці мінулых гадоў” пра ўсходніх славян часоў паганства паведамлялася: “Бяху же тогда погани, жруще езером и кладзем и рощением”.

Прыхільнікі паганства асуджаліся і ў “Слове на памяць епіскапа”: “Ты Бога оставив, рекам и источникам требы пологаешь и жреши яко Богу твари бездушной”. Кірыла Тураўскі ў сярэдзіне XII ст. выказваў задавальненне з прычыны заняпаду політэізму: “Не нарекутся богом стихии, ни солнце, ни огонь, ни источницы, ни древа”. Гэтыя выказванні сведчаць, што славяне-паганцы шанавалі як святыні крынiцы, азёры, калодзежы, рэкі і прыносілі ім ахвяраванні.

Археолаг Ю. Уртанс выявіў на тэрыторыі Латвіі сляды пакланення Крынiцам. яшчэ ў каменным веку. У Беларусі ў многіх месцах вядомыя Крынiцы, якія ўшаноўваюцца як святыя, і лічыцца, што вада з іх дапамагае ад многіх хваробаў ( блізу г. п. Краснасельскі Ваўкавыскага, в. Драгунова Расонскага, в. Боркі Пінскага, в. Любанічы Талачынскага р-наў ды інш.). Блізу в. Кліны Слаўгарадскага р-на ёсць Сіні калодзеж (святая Крынiца.), а праз некалькі кіламетраў ад яго – 2 камяні-следавікі, паводле падання звязаныя з ім. Святая Крынiца. з размешчаным каля яе каменем-следавіком ёсць недалёка ад в. Астроўна Бешанковіцкага р-на. Блізу в. Смаляры Барысаўскага р-на, ля падножжа Святаянскай гары, ёсць Святая Крынiца., недалёка ад яе з даўніх часоў святкуюць Купалле. Каля в. Палыкавічы Магілёўскага р-на ў 1900-ыя гады былі К. (захавалася і цяпер) і дуб, якія насельніцтва ўшаноўвала як свяшчэнныя. Паводле дадзеных хімічнага аналізу, вада з гэтай Крынiцы. утрымлівае алюміній, фтор, магній і іншыя элементы. Недалёка ад вытоку р. Вяллі (Докшыцкі р-н) знаходзіцца культавы камень Сцёп –(сцёб) – камень (гл. Сцяпан). Раскопкі Э. Зайкоўскага ў 1992, 1994 гг. На беразе Крынiца., з якой выцякае р. Вільня (левы прыток Вяллі), засведчылі наяўнасць культурнага пласта з ляпной штрыхаванай (першыя стагоддзі н. э.), “аблітай” (сярэдзіна – другая палова І тыс. Н. э.) і ганчарнай керамікай, што сведчыць пра знаходжанне там свяцілішча. Да нядаўняга часу там стаяў Чортаў камень (гл. Чортавы камяні). Адзінавы культавы комплекс уяўлялі святая Крынiца. і камень-следавік блізу в. Сянежыцы Навагрудскага р-на. Культавыя Крынiца. вядомыя каля падножжа некаторых гарадзішчаў (в. Крынічкі, б. Пупелічы, барысаўскага р-на і г. Капыль).

На думку польскага даследніка В. Шафраньскага, размяшчэнне свяцілішчаў каля культавых Крынiц, якім прыпісвалася апладняльная сіла, было звязаная з культам багіні ўрадлівасці.

У беларускім фальклоры прасочваецца сувязь паміж культам Крынiц і фальклорнай гераіняй Кацярынай – “багатыркай” ( у нейкай меры адпавядае святой Кацярыне), паганскім прататыпам якой была, верагодна, жаночая пара Вялеса. Яна была таксама апякункай шлюбаў і парадзіх, мела дачыненне да жывёльнага свету, асабліва да мядзведзяў, характыразавалася волатаўскім ростам і сілай (гл. Валатоўны).

Даследаванні вады з шэрагу Крынiц паказалі, што яна вызначаецца высокімі смакавымі якасцямі, адрозніваецца нярэдка хімічным складам, валодае ў закрытым посудзе і не псуецца.

Пасля прыняцця хрысціянства царква мусіла прыстасоўваць паганскія святыні да сваіх мэтаў, і многія Крынiцы набылі функцыю прошчаў.

Культ свяшчэннях Крынiц у перажыткавых формах захоўваецца і дагэтуль уключаючы ў сябе і некаторыя адмысловыя абрадавыя дзеянні, як правіла, каляндарна прымеркаваныя. Так, на Палессі штогод у пятніцу на дзевятым або дзесятым тыдні пасля Вялікадня (на Пятроўку) свяцілі К. або калодзеж. Абрад палягаў у акунанні крыжа ў бочку з вадой і выліванні гэтай вады ў Крынiцы, пасля чаго вадой карысталіся з розных патрэбаў.

ссылка

Як сведчаць гістарычныя звесткі, культ следавікоў – устойлівая з’ява, яго не змагла знішчыць нават новая рэлігія, якая прыйшла на змену старым дзедаўскім вераванням. 3 увядзеннем хрысціянства на нашых землях, валуны са слядкамі таксама набылі ў гэтым веравызнанні значнае месца, занялі сваю адметную нішу.

Так, у сярэднявечных дакументах узгадваецца, што яшчэ ў XVI ст. следавікі знаходзіліся ў касцёлах і цэрквах амаль па ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага. Напрыклад, ёсць звесткі пра іх захаванне ў касцёле старажытнага Барысава. Не пашанцавала храмам у савецкі час — гады бязвер’я і атэізму. Падчас розных будаўніцтваў шмат культавых камянёў разбівалі ці ўзрывалі, а пры правядзенні меліярацыйных работ валуны вялікіх і сярэдніх памераў спіхвалі ў канавы і засыпалі зямлёй. У наш час, калі традыцыі продкаў ушаноўваюцца і належнае месца надаецца вывучэнню гісторыі свайго народа, культ валуноў зноў набывае ранейшае значэнне.

Нягледзячы на тысячагадовае хрысціянства, сярод насельніцтва захавалася шмат язычніцкіх абрадаў і звычаяў. I сёння людзі лічаць камяні-следавікі святымі і лекавымі. Калі ж такі камень знаходзіцца побач з водным патокам, то і вада ўшаноўваецца як жывая і цудадзейная. Валунам-следавікам некалі прыносілі ахвяраванні (воўну, грошы), гэта робяць і ў наш час. Валуны са слядамі заўсёды карысталіся асаблівай пашанай, выконвалі пэўную ролю ў традыцыйных народных абрадах і практыках. Яшчэ ў XX ст. да многіх з іх адбываліся хросныя хады, ці паломніцтвы. У в. Гостбішчы Уздзенскага раёна Мінскай вобласці да каменя ішлі на Вялікдзень, у в. Сорагі — на Дзявятнік, Сёмуху, Макавей, у в. Дзюрдзева (сучасны Маяк) Слуцкага раёна Мінскай вобласці – на Міколу, у в. Арэхаўск на Аршаншчыне — на Юр’я. У Віцебскай вобласці каля камянёў у в. Мікулкі Пастаўскага раёна і ў в. Клінавое на Шаркаўшчыне і дагэтуль збіраюцца на Яна.

spadczyna.com

Фэст экскурсоводов, в рамках которого за одни выходные прошло 115 экскурсий в городах Беларуси и ближнего зарубежья, собрал две сотни посетителей в парке валунов – музее под открытым небом на месте озера.

Экскурсию проводил историк Дмитрий Скворчевский – послушать его рассказ продолжительностью более двух часов пришло свыше 180 человек, – это не считая тех, кто пришел в музей по своим делам и на мероприятии оказался случайно.

Открыть/cкачать видео (25.80 МБ)

Музей валунов был образован в середине восьмидесятых годов на открытой территории у Института геохимии и геофизики АН БССР в створе улиц Шугаева и Жодинская (сейчас – ул. Академика Купревича). На картах тридцатых годов ясно видно, что на месте теперешнего парка валунов было озеро, позднее превратившееся в болото. А там, где сейчас высятся институтские корпуса, существовала деревня Озерище. Как и у всякого музея, у этого есть несколько своих экспозиций: «карта Беларуси» (выдержан горизонтальный и вертикальный масштаб, реки обозначены тропинками, границы оледенений – поясами камней, областные центры – тремя елками, обозначены самые крупные возвышенности), «петрографическая коллекция» (выставлены камни различных пород), «форма ледниковых валунов» (многообразные и причудливые формы камней), «животворящие провинции» (иллюстрируют ареалы первоначального размещения геологических пород), «камень в жизни человека» (обработанные руками людей камни, которые использовались в быту и в сакральных обрядах), «аллея валунов» (непрекращающаяся цепочка камней от главного входа до подножия холма, на котором находится институт). И несмотря на то что парк валунов так до сих пор и не получил официального статуса музея, экскурсия от этого не стала менее интересной.

Самые крупные валуны размещены на этой карте нашей страны именно в тех местах, откуда они были привезены, и про многие из них у экскурсовода нашлись интересные истории.

Дмитрий провел свою огромную экскурсионную группу по тропинке, обозначающую Вилию, к месту ее истока, и рассказал легенду про камень, находящийся неподалеку, – якобы это Степанов камень – валун, в которого превратился портной Степан, а слезы любящей его Вельяны (Ульяны) и стали Вилией. Слушатели узнали легенды и про реку Березину, и про многочисленных камней-портных, якобы шивших одежду и обувь, и про окаменевших людей, которые чем-то прогневали богов. Из-за того, что черти плясали на валунах, образовывались углубления; в других случаях богородица и черт, гнавшийся за ней, оставляли на камнях свои следы, – такие валуны получили название «следовики». Устраивали ли в каменных мельничных жерновах алтари; для чего на валунах делали надпилы – для стекания жертвенной крови или для наблюдения за небесными светилами; что обозначает изображение полусферы, сделанное руками предков; и как выглядели пограничные камни, которым почти 200 лет, – про все это и многое другое рассказывал Дмитрий Скворчевский. Многие впервые узнали о том, почему Лысая гора называется Лысой, и почему оледенения называются Поозерским и Сожским, и что сложенные из камней конструкции называются дольменами. Кстати, имеющийся в музее валунов дольмен, составленный из трех больших камней в виде арки (местные называют его грибом), не имеет никакого прототипа в той местности, которую на ландшафтной карте Беларуси занимает эта конструкция. Да и вообще, про дольмены на территории нашей страны практически ничего не известно. Дмитрий высказал надежду, что они где-то имеются, но чтобы их найти, придется глубоко копать, – на поверхности земли-то точно ничего не осталось.

Открыть/cкачать видео (58.81 МБ)

Пока группа экскурсантов перемещалась из одной части парка в другую, обычные его обитатели продолжали, как и всегда, влезать с ногами на скамейки, распивать спиртные напитки, выгуливать собак без поводков и намордников и бросать мусор куда попало.

Конец экскурсии был посвящен камню с собственным именем Дед, который некогда был центром языческого капища на берегу Свислочи в районе стадиона «Динамо» (воспоминания жителей, возле огорода которых стоял этот культовый валун, читайте в статье про улицу Лодочную). Дмитрий рассказал, что валун обладал лечебными свойствами (страдающий бесплодием женщины должны были садиться на него верхом), а пеной, которую Свислочь прибивала к камню, смазывали раны. Валун обматывали белыми лентами и поливали вином и молоком, а заодно приносили к камню еду. И сейчас еще под валун подсовывают монеты и купюры, кладут ломти хлеба, конфеты и фрукты. Зрители смогли увидеть обряд поливания камня молоком и вином, а затем Игорь Расолько из музыкального проекта Sevast и сам Дмитрий Скворчевский сыграли дуэтом на дудах.

Открыть/cкачать видео (20.20 МБ)

http://news.tut.by/society/345096.html

Валуны, на паверхні якіх ёсць адбіткі (прыродныя ці штучныя) у выглядзе нагі ці далоні чалавека (антрапаморфныя) або ў форме слядкоў розных жывёл (зааморфныя).

Звычайна слядок адзін, але ёсць два і тры. Вядомыя амаль ва ўсім свеце, але найбольш іх на тэрыторыі, блізкай да Балтыйскага мора. Над некаторымі з іх пабудаваны капліцы, храмы. Культ следавікоў мае даўнюю традыцыю і спалучаецца як з паганскімі, так і хрысціянскімі вераваннямі. У часы паганства следавікі былі звязаны з культамі, прысвечанымі багам, блізкім да хтанічнай сферы. На тэрыторыі Беларусі іх налічваецца каля 100.

Распаўсюджанасць у свеце. Камяні з паглыбленнямі ў выглядзе следа сустракаюцца па ўсім свеце, і паўсюль лічацца культавымі. Адзін з самых вядомых — так званы След Адама на востраве Цэйлон. Гэты вялікі адбітак нагі на гранітнай скале будысты прыпісваюць Будзе, мусульмане – Магамету. Наскальныя выявы слядоў таксама сустракаюцца ў Скандынавіі, Карэліі, Сібіры. Яшчэ ў V ст. да н. э. Герадот у «Нарысах пра старажытную Скіфію» апісваў наскальную Ступню Геракла на беразе Днястра і падкрэсліваў, што мясцовае насельніцтва яе абагаўляе. У сярэдзіне XIX ст. у Паўднёвай Афрыцы, на тэрыторыі цяперашняй Батсваны, падобны след апісаў падарожнік Дэвід Лівінгстон: адбітак нагі можыа было разгледзець каля аднаго з калодзежаў. Мясцовыя жыхары прыпісвалі яго першаму чалавеку, які выйшаў з гэтага месца на зямлю. Праз некалькі гадоў падобны след быў выяўлены фермерам Стофелам Кутсі па суседстве – у Трансваалі. Знойдзены ім адбітак ступні меў 1,3 м у даўжыню і 0,76 см у шырыню. Вялікая колькасць камянёў-следавікоў сустракаецца на тэрыторыі Усходняй Еўропы, асабліва ў раёнах, блізкіх да Балтыйскага мора.

Камень-следавік на могілках у в. Сянежыцы Навагрудскага раёна са слядамі Багародзіцы, і чорта, які за ёй гнаўся (крыніца фота: zvyazda.minsk.by)

Даследванні. Спробы інтэрпрэтаваць прычыны і час з’яўлення «слядоў» рабілі многія даследчыкі. Паводле меркаванняў А.А. Фармозава і Б. Альмгрэна, культ камянёў-следавікоў узнік у другой палове другога тысячагоддзя да нашай эры, у канцы бронзавага веку. Існуе навуковае меркаванне, што камяні-следавікі з’яўляюцца памежнымі ці адміністрацыйнымі адзнакамі. Некаторыя даследчыкі перыяд высякання слядоў адносяць да эпохі вікінгаў. Ёсць і іншыя тэорыі. Нягледзячы на строгую забарону ствараць выявы Бога, чалавек шукаў адзнакі Яго бачнай прысутнасці — такім чынам з’явіліся выявы слядоў Бога. 3 пашырэннем хрысьціянства многія следавікі сталі аб’ектамі пакланення, а сляды на камянях атаясамліваліся са слядамі Хрыста ды іншых хрысціянскіх святых.

На Беларусі яшчэ ў першыя паслярэвалюцыйныя гады этнограф М. Мялешка спрабаваў сабраць звесткі са старых публікацый пра беларускія следавікі, улічыў і свае назіранні. У выніку атрымалася, што колькасць гэтых валуноў перасягае два дзесяткі. Праз паўстагоддзя следавікі зацікавілІ археолагаў Л. Дучыц і Э. Зайкоўскага. Першыя ж іх абагульненні далі лічбу, блізкую да пяцідзесяці.2 (ст.147) Зараз на тэрыторыі Беларусі камянёў са слядамі на іх паверхні налічваецца больш за 100. У асноўным гэтыя адзнакі маюць невялікія памеры: ад 0,5 да 1,5—2,0 м у дыяметры і ад 0,3 да 1,0 м у вышыню. Самі ж сляды на камянях паглыблены на 1-3 см і маюць памеры натуральных слядоў чалавека і жывёл. Найчасцей на камені месціцца адзін след, але зрэдку сустракаюцца і два, і нават тры. Валуны з адбіткамі далоні адзінкавыя.1 (ст.33) Большасць валуноў-следавікоў — параўнальна невялікія глыбы, якія рэдка перасягаюць сваімі памерамі 1,5—2 м. Паглыбленні-сляды на іх арыентаваныя па-рознаму, хаця часцей наском на поўнач.2
2. Камень-следавік ля в. Бабры, Лідскі раён (крыніца фота: www.mytravel.by)
Утварэнне назваў. Амаль кожны слядок мае імя. Звычайна знак звязвалі з хрысціянскімі святымі. Сляды прымалі за «рэчавыя доказы» знаходжання жыхароў неба на зямлі. Часцей за ўсё прыгадваюць Дзеву Марыю. Шмат валуноў з імёнамі След Боскі або Боскі Слядок, Боская Ножка, След Хрыста і інш. Часам сляды суадносяць са святымі Міколам, Пётрам, анёламі (След Анёлка). Есць След Святой Панны.
Часам праз хрысціянскія напластаванні прабіваецца больш старажытная назва. Некалі, напрыклад, на беразе Свіслачы ляжаў валун След Валатоўны, які быццам бы яна пакінула, пераступіўшы цераз раку. Недзе ў Паазер’і быў камень Дзявочы След. Паводле падання, яна таксама была волаткай. Зразумела, што такія адбіткі буйнейшыя, чым у святых.

Камень-следавік ля в. Бабры, Лідскі раён (крыніца фота: www.mytravel.by)

Большасць следавікоў, якія знаходзяцца на тэрыторыі Беларусі, маюць некалькі назваў, паколькі з імі звязана некалькі варыянтаў паданняў. Напрыклад, у в. Масцішча Браслаўскага раёна Віцебскай вобласці пра камень-следавік з урочышча Баравіны, які ў І970-я гг. быў знішчаны, расказвалі тры варыянты паданняў. Паводле аднаго з іх, у камень ператварылася вяселле, якому перагарадзілі дарогу. Другое паданне распавядала пра тое, што роўна апоўначы тут з’яўляюцца прывіды і танчаць чэрці. Трэці варыянт запэўніваў, што каля каменя аднойчы быў знойдзены гліняны гаршчок з грашыма. Са скарбамі звязаны і камяні са следам Зайца ў вв. Чурылава Мёрскага і Альшаны Ушацкага раёнаў Віцебскай вобласці.

ссылка

 На тэрыторыі Вялейскага раёна захавалася досыць шмат помнікаў, звязаных з язычніцкімі (паганскімі) вераваннямі. Некаторыя з іх ушаноўваліся насельніцтвам не толькі ў старажытнасці або сярэднявеччы, але і да нашага часу. 

Гарадзішча жалезнага веку са штрыхаванай керамікай маецца каля в. Рэчкі. Раскопкі яго ўпершыню праводзіліся ў сярэдзіне ХІХ ст.[1] Пад культурным пластам на пляцоўцы гарадзішча была выяўлена “каланада”, складзеная з асадкавых парод. Падземны ход у тоўшчы гэтай пароды прасочваецца і зараз каля падножжа гарадзішча. Верагодна, што такія хады ці пустоты прыроднага паходжання выкарыстоўваліся яшчэ насельніцтвам культуры штрыхаванай керамікі ў культавых мэтах.

У многіх мясцінах раёна маюцца разнастайныя культавыя камяні. Адной з разнавіднасцяў іх з’яўляюцца камяні-следавікі. Такі камень вядомы за 0,5 км на паўночны ўсход ад в. Вайдзені Нарачанскага сельсавета на правым беразе р. Нарачанкі. Выемка на валуне нагадвае след чалавечай нагі, скіраваны на паўднёвы захад. Даўжыня следа – 20 см, шырыня – да 7,5 см, глыбіня – каля 2 см, пасярэдзіне ён выпуклы.

У двух месцах маюцца камяні з ямкамі на паверхні. Валун з плоскай паверхняй, на якой шмат паўсферычных ямак дыяметрам 5,0–6,6 см і глыбінёй 1 – 2 см размешчаны за 0,5–0,6 км на ўсход ад в. Канстанполле Нарачанскага сельсавета. Камень амаль даверху ўросшы ў зямлю, даўжыня яго – 3,35 м, максімальная шырыня – да 2,55 м, вышыня над зямлёй з паўночнага боку каля 0,45 м, а з поўдня паверхня амаль зліваецца з зямлёй. Валун звужаецца ў паўднёва-усходні бок, выцягнуты па лініі паўночны захад – паўднёвы ўсход. Згодна мясцоваму паданню, каля каменя закапана золата. Другі валун з ямкамі знаходзіцца за 0,5 км на захад ад в. Мішуты Нарачанскага сельсавета, ля мяжы са Смаргонскім раёнам. На верхняй пляцоўцы каменя выбіта каля 80 паўсферычных ямак дыяметрам 7–8 см і глыбінёй 2–5 см. Даўжыня валуна – 4,5 м, шырыня каля 3 м, вышыня над паверхняй зямлі – каля 1,5 м. Мясцовыя жыхары кажуць, што ў гэты камень надта часта б’е пярун.

Валуны незвычайнай формы часам лічылі скамянелымі жывёлінамі, асабліва быкамі ці валамі. 6 камянёў, вышынёй ад 0,6 м да 0,8 м, шырынёй 0,55–0,95 м і таўшчынёй 0,1–0,2 м маюцца за 1,5 км на захад ад в. Сцебіракі Любанскага сельсавета, у хваёвым лесе. Згодна мясцоваму паданню, гэта скамянелыя араты і яго валы. Камяні стаяць па лініі поўнач-поўдзень, уверсе звужаныя і нагадваюць надмагіллі. На іх пярэдніх, паўднёвых гранях выбіты крыжыкі і выявы рагоў або рытонаў. Расказваюць, што каля камянёў неаднаразова спрабавалі капаць, але на невялікай глыбіні пачыналася вада. Валун, які называюць “каменным валом”, ляжыць на паўднёвы ўсход ад в. Кузьмічы Любанскага сельсавета, каля паўднёвага рогу вясковых могілак, па левы бок дарогі Кузьмічы–Куранец. Камень складзены з ружовага метамарфізаванага граніту, даўжыня яго 3,7 м, вышыня 1,4 м, абвод 9,0 м. Раней валун ляжаў за 0,2 км паўночна-усходней, а побач з ім другі. Большы валун закапалі меліяратары, а гэты перасунулі на цяперашнее месца. Існуе паданне, што хлопец араў у святочны дзень і за гэта ягоныя валы былі ператвораны ў камяні. Валун, які лічыцца ў народзе “скамянелымі валамі”, вядомы і каля в. Клесіна Касцяневіцкага сельсавета. Там з трох камянёў 2 былі падобныя на валоў і 1 – на чалавека. Лічылася, што гэта араты з двума валамі, ператвораныя ў камяні за ворыва на свята Барыса і Глеба[2]. Усяго на тэрыторыі Беларусі захавалася 10 валуноў пад назвамі “Вол” або “Валы” і 5 – пад назвай “Бык”. Гэтыя камяні варта звязваць з культам паганскага бога Вялеса, які лічыўся апекуном жывёлы, а само імя гэтага бога этамалагічна роднаснае са словам “вол”. Вялес у сістэме бінарных апазіцыяў як хтанічнае бажышча звязваўся з левымі, ніжнімі палюсамі (вільгаць – вада – холад). Сувязь вала з ніжнімі палюсамі бінарных апазіцыяў пацвярджаецца беларускімі загадкамі, дзе мароз параўноўваецца з валом: “Прыйшоў вол, выпіў вады дол”, “Адзін (сівы) вол выпіў вады дол”[3]. Згодна паданняў, Рагвалодаў камень каля в. Дзятлаўка Аршанскага раёна раней “стаяў на чатырох лапах, меў галаву і быў падобны на жывёлу” (г.зн. на вала або быка). Але яшчэ раней А.М.Афанасьеў звяртаў увагу на падабенства формулы надпісу на гэтым камяні і на амулетах-змеевіках (змей лічыўся адным з увасабленняў Вялеса).

Найбольшую ж вядомасць мае валун звонападобнай формы ў в. Камена Даўгінаўскага сельсавета. Паводле падання, у камень ператвораны араты за працу ў святочны дзень. На паверхні гэтага валуна маецца выява шасціканцовага крыжа і надпіс “ІС ХС”, “Ника”, “Воротишин хрьсм”, які паводле палеаграфічных асаблівасцяў датуецца першай трэццю ХІІ ст. Такім чынам, валун у в. Камена выявай крыжа і надпісам ХІІ ст. нагадвае Барысавы і Рагвалодавы камяні, якія ёсць падставы лічыць першапачаткова язычніцкімі сакральнымі аб’ектамі, прысвечанымі хтанічнаму бажышчу, і ў мэтах барацьбы з паганствам “хрысціянізаванымі” пры полацкіх князях Барысе і Рагвалодзе-Васілі.

У шэрагу мясцінаў Беларусі маюцца неапрацаваныя валуны, якія вядомы пад назвамі камянёў-краўцоў ці камянёў-шаўцоў. Згодна паданням, у кожным такім камені жыў змей ці чорт (часам чалавек), які вельмі добра і за невялікую плату шыў. Але часам агаворваецца, што пашытыя боты пажадана было абуваць на ігрышча, але толькі не ў царкву, бо там яны адразу распадаліся на дробныя кавалачкі (сведчанне сувязі шаўца з нячыстай сілай, г.зн. праціўнікам бога, а ў больш старажытныя часы – праціўнікам Перуна – Вялесам). Адзін камень-шавец ёсць і ў Вялейскім раёне, каля в. Куранец. Па паданню, раней жыў шавец Гомсін, які “ні ў ва што не верыў, не хадзіў у царкву”. За працу на Вялікдзень “з’явілася грозная хмара, лінуў дождж і ў той жа момант грымнуў гром у самую хату Гомсіна”. І хата, і шавец ад удару маланкі скамянелі. Лічыцца, што заўсёды ў гэты валун б’е Пярун.

Акрамя сакралізаваных камянёў, яшчэ з часоў язычніцтва ўшаноўваліся некаторыя крыніцы. За 1 км на паўднёвы захад ад в. Губы Рэчкаўскага сельсавета, у лесе каля падножжа ўзгорка выцякае святая крынічка, якая з’яўляецца вытокам рэчкі Мянтыні, прытока Вузлянкі. У крыніцы знаходзілі манеты ХІХ–ХХ ст.ст.

Паводле аднаго з паданняў, рэчка, выток якой быў каля в. Дзіракі (Горная) Касцяневіцкага сельсавета, перасохла пасля таго, як яе пракляла жанчына-чарадзейка (сын яе ўтапіўся ў гэтай рэчцы)[4]. Падобнае паданне ёсць пра выток рэчкі паблізу паганскага свяцілішча каля в. Верхаўляны Бераставіцкага раёна. Матыў прыкрытага чым-небудзь або праклятага, і таму перасохлага вытоку рэчкі вядомы і ў іншых мясцінах Беларусі. Звычайна прычынай лічыцца патанулае дзіця (найчасцей чараўніцы ці цыганкі). За гэта выток рэчкі затыкаюць, згодна фальклору, шчоткай або авечай воўнай, накрываюць чыгуннай юшкай ці патэльняй, каменем або проста праклінаюць – і ён часткова перасыхае ці зусім перастае цячы.

Прыблізна за 3 км на паўночны захад ад в. Арпа Касцяневіцкага сельсавета знаходзіцца ўрочышча Паганаўка (Паганішча). Як гаворыцца ў паданні, там ехала вяселле, спынілася, пачало танчыць і правалілася пад зямлю. Па іншаму паданню там стаяла царква, якая правалілася. Каля ўскрайку лесу там размешчана зараз зарослае па берагах кустамі маленькае азярко. Нярэдка паданні пра цэрквы і касцёлы, што праваліліся пад зямлю (патанулі), прымеркаваныя да месцаў размяшчэння паганскіх свяцілішчаў.

Літаратура:
1Корева А.К. Древности. //Труды Московского археологического общества. М., 1865 – 1867, т. 1. Материалы для археологического словаря. С. 65-67.
Dwunaste i trzynaste posiedzenie Wilenskiej archeologicznej komisyi. //Biblioteka Warszawska. Warszawa, 1858, t. 1. S. 482 – 485.
2Киркор А.К. Этнографический взгляд на Виленскую губернию. //Этнографический сборник, вып. 3. СПб, 1858. С. 180.
3Загадкі. //Беларуская народная творчасць. Мн., 1972. С. 236, 237.
4Легенды і паданні. //Беларуская народная творчасць. Мн., 1983. С. 655.

Эдвард Зайкоўскі
«Куфэрак Віленшчыны» № 1

http://vialejka.info/1658-sljady-paganskikh-veravanja-na-vlejjshchyne.html

 Большась назваў, якія паходзяць ад слова «камень» з’яўляюцца хархарактарыстыкамі і як бы загадзя азначаюць, што мясціны, дзе вёскі носяць адпаведныя назвы, камяністыя. Але вось назва Вялейскага Каменна, хаця таксама звязана з каменем, але больш па прычынах гістарычнага характару. 

Жыхары гэтай вялікая, раскінутай па правым беразе Віліі, вёскі добра ведаюць: сваё імя яна атрымала ад сьвятога каменя. …Ляжыць гэты камень пасярод вёскі. Вакол пасаджана бульба, толькі каля самага каменя застаўся вастравок некранутага дзірвана. Гаспадар гэтага надзелу зямлі, відаць, улічваючы пастянную цікавачць турыстаў, зрабіў у плоце, насупраць каменя брамку.

Перш за ўсё здзіўяюць памеры і форма гэтага цёмна-ружовага прыгажуна. Вышыня больш за паўтара метра, ды яшчэ, напэўна, і «падмурка» пад ім з добры метр. А формай нагадвае звон. На камені выбіты, з захаваннем строгай прапарцыянальнасці абрысу, праваслаўны крыж. Па баках ад яго наразборлівыя, сьцёртыя часам, надпісы. Асобныя літары можна разгледзіць – гэта кірыліца.

Даўно дасьледаваны вучонымі, камень зьяўляецца маннументальным помнікам эпіграфіі XII стагодзя, аднесены да так званых Барысавых камянёў, з якіх чатыры, найбольш вядомыя, знаходзіліся у пойме Заходняй Дзвіны.

Лічыцца, што гэтыя камяні былі адзначаны полацкім князём Барысам Усяславічам.

Надпіс на камяні цяжка разабраць, цалкам ён яшчэ не прачытаны, але і крыж, і літары тут такія ж, як і на Барысавых камянях. Відаць, да прыняцця хрысціянства, гэтыя берагавыя камяні, якіх у вытоках Вяллі было некалькі, з’яўляліся паганскімі(крыўскімі) свяцілішчамі. У першай палове XII стагодзя, якраз пад час ажыўлення крыўскіх вераванняў, камяні па загаду князя-хрысціяніна і былі пазначаны крыжамі.

Меркаваць аб узросьце вёскі складана. Паселішча безумоўна старажытнае, як і большась вёсак на нашых буйных рэках, якія стагоддзямі былі гандлёвымі й транспартнымі артэрыямі. А ймя сваё вёска атрымала, і гэта зусім відавочна, ад старыжытнага каменя-волата.

Адным з першым камень на Віліі апісаў у кнізе «Вялля й яе берагі», 1871 г. заснавальнік баларускай навуковай археалогіі К.П. Тышкевіч. Больш дасканала гісторыю назвы й самаго каменя апісаў Л.Т. Пракопчык.

«Глёбус Беларусі», травень 2004 г
Узята з праекту «7 цудаў Меншчыны»

http://vialejka.info/1444-kamen-veracishyn-khrjest.html

Традыцыя шанавання камянёў лічыцца з’явай надзвычай архаічнай, што ідзе яшчэ з першабытных часоў. Адметнай рысай беларусаў з’яўляецца тое, што яны захавалі да нашых дзён рэшткі гэтага культу.

Паклонным (культавым) камяням і сёння носяць ахвяры: грошы, лён, воўну, ежу, кветкі, рушнікі. Дажджавая вада з выемак на такіх валунах лічыцца лекавай. Камяні сталі носьбітамі сакральных зместаў не толькі ў паганскай, але і ў хрысціянскай рэлігіі. Не гледзячы на доўгую і зацятую барацьбу савецкіх ідэолагаў-атэістаў з камянямі, якія масава узрываліся, ішлі на будаўніцтва дарог, закапваліся ці скідваліся ў меліярацыйныя канавы, нават сёння на тэрыторыі Беларусі налічваецца больш за 3 сотні падобных культавых аб’ектаў.

На поўдні краіны распаўсюджаны крыжападобны сімвал, с замкнёнымі ў кола (авал, трохкутнік) бакавымі канцамі крыжа. У народзе і сярод гісторыкаў іх умоўна называюць крыжы-парасоны. Па меркаваннях даследчыка Андрэя Прохарава, гэтыя выявы сімвалізуюць сусветнае дрэва, альбо сусветны слуп, які звязаны з Палярнай зоркай і трымае нябесную сферу, нябесную “гару”. І адносяцца да дахрысціянскай пахавальнай традыцыі.

Ужо хрысціянскімі святынямі сталі Барысаўскія камяні, якія з’яўляюцца найперш гістарычнымі помнікамі ранняга летапіснага перыяду нашай краіны. З сямі вялікіх валуноў з высечанамі на іх 6-канцовымі крыжамі і надпісамі «Господи помози…». Захаваліся 3: у Маскве ў музеі-запаведніку «Каломенскае», каля Полацкага Сафійскага сабора, у г.п. Друя (на беразе Заходняй Дзвіны, быў расколаты на 2 часткі) – астатнія знішчаныя. Сярод іншых гістарычных асобаў, чыё імя звязана з культам камянёў можна назваць князя Вітаўта – на Беларусі вядома шмат каменных “талерак” і “сталоў”, дзе легендарны князь нібыта сілкаваўся пад час сваіх паходаў.

Авеяны старымі паданнямі і каменныя крыжы, што калісьці прыплылі ў старажытны Тураў супраць плыні Прыпяці. Зараз там жа, на мясцовых Барысаглебскіх могілках, з-пад зямлі расце яшчэ адзін каменны крыж, які стаўся сапраўднай святыняй і самым маладым сакральным камянём на нашых абшарах.

Наогул, паданняў пра тое, што камяні жывыя – яны растуць і нават могуць хадзіць (альбо, прынамсі, калісьці маглі) даволі шмат у беларускім фальклоры.

Захаваліся да нашых дзён старадаўнія каменныя крыжы антрапаморфнага выгляду. А дакладней, амаль усе падобныя крыжы нагадваюць жаночую фігуру і, на думку навукоўцаў, маюць адносіны да пэўных жаночых культаў. Асаблівую цікавасць уяўляе даўгінаўскі крыж-ідал, культавы помнік часоў язычніцтва і хрысціянства XII-XIV стст. На думку даследчыкаў, крыж быў некалі скульптурнай выявай Багіні-Маці – боства ўрадлівасці. Ягоны верх вельмі падобны да галавы, а гарызантальная частка – на выцягнутыя ў бакі рукі. На пярэдняй роўніцы відаць схематычная выява дзіцяці, а на супрацьлеглай – магічныя знакі ў выглядзе чатырох васьміканцовых крыжоў і кратаў.
Каменны крыж каля вёскі Галошава ў Талачынскім раёне на беразе невялікага возера не толькі мае антрапаморфны выгляд, але і адпаведную назву: Крыж-Баба. Часам яго называюць проста «Бабай» або Кацярынінскім крыжам. Лічыцца, што гэта акамянелая жанчына, якая некалі дала прытулак самому Хрысту, калі той у выглядзе жабрака вандраваў па свеце і аднойчы зазірнуў у адну з навакольных вёсак. Вёска ператварылася ў возера за сквапнасць і бяздушнасць яе жыхароў, якія ўсе, апроч жанчыны, адмовілі ў начлезе Збаўцу. Сама ж кабета ператварылася ў камень, бо не выканала перасцярогі – не азірацца пры выхадзе з вёскі. У аповедзе фігуруе і дзіця, якое сыходзіла разам з маці. Дарэчы, па звестках жыхароў з Галошава, раней з вялікім Крыж-Бабай знаходзіўся і маленькі каменны крыжык, але ў савецкія часы быў некуды знесены.

Існуе безліч прыдарожных і надмагільных крыжоў.

Але самай, мабыць, цікавай з’явай гэтага культу на Беларусі з’яўляюцца крыжы-следавікі. Адметнай асаблівасцю іх з’яўляюцца адбіткі (сляды) на паверхні каменя ў выглядзе нагі ці далоні чалавека (антрапаморфныя) або паглыбленні ў форме слядоў розных жывёл (зааморфныя). Тыя і другія бываюць як натуральнымі, так і штучнымі.

Знаходзяцца следавікі найчасцей у нізінных балоцістых мясцінах, часта побач з крыніцай, студняй ці ручаём. На такія камяні людзі кладуць ахвяру, моляцца каля іх. Па павер’ях, дажджавая вада са слядкоў мае гаючыя сілы – дапамагае ад розных хваробаў чалавеку і жывёлам.
Сярод следавікоў найбольш выразныя валуны са следам чалавека. Звычайна гэта адзін слядок, але сустракаюцца два і тры слядкі. Часцей за усе памеры слядкоў блізкія да натуральнай велічыні адбіткаў. У народзе такія камяні называюць Божы след, След Божай Маці, Ступня Магдаленкі, След Святога Мікалая, След Маткі Боскай, След Валатоўны, Ступня, і г.д. Паданні пра гэтыя камяні зводзяцца ў асноўным да наступных сюжэтаў: след пакінулі Божая Маці або Святая Дзева, калі ішла ў Іерусалім з малым Хрыстом на руках, Дзяўчына-Волат; Божанька; Хрыстос; анёлак; Св. Мікола, калі рушыў у царкву паказваць цуды і іншыя. У паданнях прысутнічаюць як жаночыя, так і мужчынскія асобы. Паданні з жаночымі персанажамі дамінуюць.

Да найбольш ранніх можна аднесці паданні пра слядкі Дзяўчыны-Валатоўны. 3 такой назвай вядомы следавікі каля в. Забежжа Віцебскага раёна. У паданні гаворыцца, што след пакінула Дзяўчына-Волат, калі адным кронам пераступіла Дзвіну, але спатыкнулася аб камень. Камень са следам Валатоўны, якая пераступіла Свіслач, згадваў I. Kacпяровіч. Хутчэй за ўсё так называўся і следавік пад Слаўгарадам, на які пазней наслаілася назва След Кацярыны-Валатоўны ці След Кацярыны-Асілка. У паданні пра апошні камень расказваецца, што калісьці жылі Сцяпан, Марка і Валатоўна Кацярына. Сцяпан і Марка сваталіся да Кацярыны. Яна дала ім па каменю і паставіла ўмову: хто далей кіне камень, за таго яна і пойдзе замуж. Каханаму Сцяпану яна дала камень велічынёй са стол, а нялюбаму Марку – велічынёй з печ. Кінулі яны камяні і пайшлі глядзець — чый камень далей. Бліжэйшым усё ж аказаўся камень Сцяпана. Кацярына ступіла на яго і пакінула свой след. На другім камяні засталіся пальцы ад яе рук. Тады Кацярына сказала: “Чым даставацца нялюбаму, пайду лепш вадой служыць”. Кінулася яна з каменя, разлілася вадой, пайшла пад зямлю і выцекла на паверхню за 5 вёрстаў ад Прапойска-Слаўгарада.

Акрамя Слядоў Валатоўны вялікія (звышнатуральныя) памеры маюць сляды таксама чорта (камень каля Сянежыяаў Навагрудскага раёна і інш.). На следавіку каля в. Воўкаўшчына Мёрскага раёна большы след прыпісваюць цару Іраду, які гнаўся за Хрыстом. Цікава, што гэты камень размешчаны недалёка ад узгорка, дзе па паданню праваліўся пад зямлю французскі касцёл, і дзе пры раскопках на пляцоўцы выяўлена выбрукоўка з валуноў, якая займала плошчу звыш 150-200 кв. м.

Да вельмі старажытных адносіцца назва следавіка ў в. Лукава Маларыцкага раёна – Ступень Лебедзі (дзяўчыны па імені Лебедзь). Згодна паданню, хрысціянскі прапаведнік пастар Пётр прыйшоў у вёску з драўляным крыжам на плячах. Крыж ён укапаў на краю вёскі, дзе і пасяліўся. Ён знішчыў капішча са старымі божышчамі і на іх месцы пабудаваў маленькую капліцу з крыжам. Пётр ахрысціў палешукоў, Але Лебедзь, дачка мясцовага чарадзея, збегла ў лес. Калі яна пазней вярнулася, то Пётр забараніў людзям размаўляць з ёй. Лебедзь не хацела сустракацца са сваім ворагам Пятром, але шлях пралягаў побач з капліцай. Пётр, калі убачыў Лебедзь, вырашыў, што Яна ідзе да яго і адчыніў дзверы капліцы. Лебедзь сказала, што хутка будзе навальніца і прасіла, калі ўжо не шануюць Перуна, памаліцца новаму Богу. Святар нічога не адказаў, і Лебедзь пайшла ад яго. Возера выйшла з берагоў і затапіла наваколле вескі. Застаўся толькі маленькі востраў. У гэты час маланка ўдарыла ў царкоўны крыж. Загрымеў Пярун, і вялізная хваля накрыла ўсіх на востраве. Калі вада сышла, ад капліцы застаўся толькі дах, але ўжо без крыжа. За дах ухапіліся тыя, хто застаўся на востраве. Адны гікалі на дапамогу Хрыста, іншыя – Перуна. Тады Лебедзь крыкнула, што калі не дапамагаюць багі, трэба верыць у чалавечыя сілы і паклікала ісці за ей. Першым рушыў святар, і Лебедзь вывела ўсіх людзей на сушу. Выйшаўшы, яна затрымала свой позірк на камені і наступіла на яго. След Лебедзі так і застаўся на камені.

Назвы следавікоў накшталт След Божай Маці, След Магдаленкі, След Святой Дзевы, След Маткі Боскай і падобныя на іх узніклі пазней як хрысціянскія напластаванні на больш раннія назвы тыпу След Валатоўны. Звычайна ў паданнях пра камяні з такімі назвамі гаворыцца, што на іх стала Богамацер або Уладальніца Нябесная, села Божая Маці. У в. Ківачына Пружанскага раёна пра камень з дзвюма ямкамі расказваюць, што адбіткі пакінула Святая Дзева, калі ішла ў Іерусалім з малым Хрыстом на руках і адпачывала на камені. Сярод следавікоў вядомыя і валуны з адбіткамі далоні.

Каля в. Воўкаўшчына Мёрскага раёна ёсцъ камень з двума слядкамі — адзін нагадвае адбітак босай нагі, другі — у абутку з абцасам. Па мясцоваму паданню, даўней, калі камяні былі яшчэ мяккімі, тут прабягаў Хрыстос, за якім гнаўся цар Ірад. Босы след лічыцца следам Хрыста, а абуты — следам Ірада.

Налічваецца некалькі дзесяткаў валуноў з назвамі тыпу Чортаў След, Чортаў Ступень, След Д’ябла-абжоры. Чортавым следам называюць следавік каля в. Булавішкі-Якубянцы на Браслаўшчыне. Гэты камень вядомы яшчэ і пад назвай “Божы след”. У паданні гаворыцца, што калісьці ў камені жыў чорт і здзекваўся з праходзячых каля Яго людзей. Раней валун ляжаў побач з балотам, рос і быў мяккім. Неяк з балота выбраўся чорт і накінуўся на чалавека, пачаў здзекавацца з яго, наступіў на камень і пакінуў след. З той пары камень не расце.

Некаторыя язычніцкія багі пазней атаясамліваліся з чортам. Хутчэй за ўсё “мужчынскія” слядкі цалкам ці часткова ў старажытнасці былі звязаны з культамі, прысвечанымі багам, блізкім да хтанічнай (зямной) сферы. Той жа Святы Мікола лічыцца ў значнай меры хрысціянскім аналагам Вялеса (бог прыроды і жывёльнага свету). Амаль невядомыя следавікі, якія спалучаюцца з Перуном ці іншым божышчам верхняй, нябеснай сферы. Да таго ж, частка следавікоў месціцца ў нізінах побач са святымі крыніцамі.

Зааморфных слядкоў знойдзена значка меней, чым адбіткаў ступні, магчыма таму, што ў апошнія стагоддзі яны не абагаўляліся. У поле зроку вучоных трапілі “скамянелыя звярыныя сляды” у Браслаўскім, Барысаўскім, Мінскім, Маладзечанскім, Асіповіцкім раёнах. На валунах у гэтых мясцінах ёсць адбіткі лап мядзведзя, ваўка, лісы, зайца; капытоў лася, аленя, каня, казы. Самы вядомы сярод зааморфных следавікоў зарэгістраваны ля вёскі Журавец Асіповіцкага раёна. Камень мае велічыню стала. На яго роўнай па верхні выразна “адціснутыя” лапы адразу чатырох звяроў — зайца, ваўка і мядзведзя. Паводле легенды, калі валун быў яшчэ мяккі, як сырая гліна, кожны з гэтых жывёл пакінуў на ім свой адбітак.
Тут жа, дарэчы, былі знойдзены і прылады каменнага веку.

Падобнае паданне існуе і пра камень са слядамі залатога аленя-шчасця. Гэты валун ляжыць каля в, Дзякшняны пад Радашковічамі. У народзе лічыцца, што вада са слядкоў дапамагае пры розных захворваннях скуры. Але ахвяры да дзякшнянскага следавіка, па звестках мясцовага насельніцтва, не прыносілі, бо гэта “сляды скаціны, а не чалавека”.

Спробы інтэрпрэтаваць прычыны з’яўлення тахіх выяў на палеалітычных і неалітычных роспісах рабіліся многімі даследчыкамі. Час з’яўлення слядкоў вызначаецца па рознаму — палеаліт, неаліт, жалезны век, але бясспрэчна, што яны старажытныя. Яшчэ ў V ст. да новай эры Герадот у сваіх “Нарысах аб старажытнай Скіфіі” адзначаў “ступню Геракла” на скале на беразе Днястра і падкрэсліваў, што мясцовае насельніцтва пакланяецца гэтаму следу.

—————————————————–
Што ж тычыцца непасрэдна слядоў-адбіткаў людзей і жывёлаў, то гэта асобны пласт архаічнай культуры. Яго, крыху адыходзячы ад тэмы камянёў мы закранем ніжэй.

Існуе шмат этнаграфічных дадзеных, звязаных з выявамі слядкоў. У Беларусі вядомы абрады, калі рабілі аржаныя хлябцы з адбіткамі ступні і рукі немаўляці і пасылалі родным; адбіткі на зямлі выкопвалі і спальвалі, каб згубіць таго, хто пакінуў след; выкопвалі след хлопца і варажылі над ім, каб прычараваць каханага; зямлю з выкапаным следам укладвалі ў гаршчок і садзілі там кветкі, каб выклікаць каханне і т.п. К.Тышкевіч адзначаў, што ў многіх месцах Літвы і Беларусі, калі памірала жанчына, родныя клалі праз рэчку, балота драўляную кладку і выразалі на ей чалавечую ступню ці крыж, літары, сонца з промнямі. Лічылася, што такія кладкі рабіліся для таго, каб кожны праходзячы ўспамінаў нябожчыцу. Далей К.Тышкевіч паведамляў, што ў Барысаўскім павеце падобны звычай захаваўся толькі ў адносінах да хатняй жывёлы. Гэта рабілі з мэтай зберагчы скаціну ад хвароб. На кладцы выразалі конскія капыты або капыты рагатай жывёлы.

Цікавасць уяўляюць звесткі К.Тышкевіча пра драўляную царкву з цудадзейным абразам Прасвятой Багародзіцы. Гэта царква знаходзілася ва урочышчы Манастырок каля в.Вяляцічы, за 35 вёрстаў ад Барысава, пры ўпадзенні ракі Начы ў Бобр, на невялікім узвышшы, абкружаным з усіх бакоў балотам. У балота вакол царквы кідалі драўляныя кладкі з выявамі вачэй, рук і ног. Асабліва шмат было кладак з адбіткамі ног рознай велічыні і капытоў коней і рагатай выявамі слядоў. Чалавек, які праходзіў па такіх кладках, павінен быў памаліцца за упакой душы памерлых (Киркор, 1882, с. 10). М.Мялешка, спасылаючыся на інфармацыю В. Ластоўскага, пісаў пра тoe, што кладкі з выразанымі слядкамі шматлікія ў раёне вёсак Пагост і Гярманавічы на Дзісненшчыне. Па павер’ях мясцовых жыхароў, такія кладкі рабіліся для памінання памерлых. Хто праходзіў праз кладку са следам, павінен быў сказаць: “Памажы Божа” і згадаць таго, на чый успамін была зроблена выява. Лічылася, што душа пасля смерці доўга блукае па свеце, пакуль не энойдзе спакой, а кладкі з выразанай ступнёй павінны паказваць месца, дзе душа можа перайсці ручай. Пра такія кладкі ў 30-ыя гады нашага стагодязя паведамляў Язэп Драздовіч. Ён пісаў: “…Ёсць тут і новы могільнік на Сідаравай Гары, у бок Плісы. А паміж гэтай гарой і сялом некалькі мокрых крынічных лужах, а поперак іх — памінальныя кладкі сцяной, як памяткі па нябожчыках, з павырэзьбаванымі на іх фігурамі чалавечых слядоў, а на некаторых нават напісаны імёны і прозвішчы памерлых”.

У літаратуры па гісторыі юрыспрудэнцыі часта сустракаюцца звесткі пра абшчынны абрад “ганенне або сачэнне следа”. Гэта адлюстравана ў Літоўскім Статуце 1588 года. Пра гэты старадаўні язычніцкі звычай паведамляў і М.Янчук. Звычай заключаўся ў тым, што пакаранню падвяргалі не самога вінаватага, асабліва калі гзта быў знатны чалавек, а толькі яго след. Цікава, што у другой палове ІІ тыс. да н.э. існавала рэлігійная забарона на выявы божышчаў і таму замест багоў пакланяліся адбіткам іх ног. М.М. Нікольскі зафіксаваў звычай, калі на хаўтурах цалавалі капыты каня, які вёз нябожчыка на могілкі, прыгаворваючы пры гэтым: “Мой конік варанюсенькі, вязі татку памалюсенькі”.

Адзін з 3 Барысаўскіх камянёў, што захаваліся

Тураўскі каменны крыж, што расце на мясцовых могілках

Жорны асілкаў з музея камянёў пад Менскам

Прыдарожны крыж. Камаі

http://vk.com/grunt_brest

Камень-следовик, который находится в Логойском районе, планируют внести в Государственный список объектов нематериального наследия.

Артефакт относится к периоду бронзового века. Интересные сведения получены за время этнографической командировки студентов и музейных работников в деревню Кременец, где и находится исторический камень. В результате исследований собраны фото- и видеоматериалы, изучен архив.

Про следовик ходят многочисленные легенды: будто бы каждый, кто хотел его сдвинуть с места, сталкивался с неприятностями. Согласно другим сведениям, камень оберегал людей от болезней и невзгод. Около этого камня проводился и известный обряд вызывания дождя/

Наталья Гавель, старший научный сотрудник по охране историко-культорного наследия Логойского историко-краеведческого музея:Девять вдов должны были пойти в лес, взять с собой колы в свой рост и, поднимая этот камень, проговаривать заповедь–прошение дождя. Как показала статистика, всегда на третий день после проведения обряда шел дождь. Камень на колах был поднят до того времени, пока не возникала необходимость остановить дождь.

«Минщина» на СТВ

смотреть видео

Природный Праздник – это космическая дата, которая связана с прохождением земли через определенные звездные чертоги. В эти периоды, энергетическая активность планеты очень высока.Дни солнцестояний и равноденствий наиболее важны, как ключевые точки кологода.

Чем дальше человек уходит от ЖИВОЙ ПриРоды, ограничивает себя неживым, искусственным миром, тем больше он болеет и тем раньше умирает. Когда человек гармонично вписывается в естественные условия жизни, КОН по которому живет и движется планета и все живое на ней, он снова возвращается в естественный, природный для себя мир, становится здоровым духовно и физически.
Творя и встречая солнечные праздники, мы вместе с Матушкой-землей входим в новые космические циклы и спирали, обретаем духовную стройность, приводим свои внутренние циклы в порядок, обретаем крепкую связь с миром, делаем свою мысль и слово наполненными силой. Поэтому, очень важно быть в эти дни в живом и естественном информационном поле- на природе. В эти дни наиболее сильна и ощутима связь человека природы и всего мироздания. Проведение обрядов и пребывание на местах силы РОДного края, многократно усиливает энергетику и дает еще больший результат.

Природные славянские обряды- это мистерии главных естественных космических циклов и часов- дней солнцестояний и равноденствий, священных для каждого славянина, понимающего суть обрядовой практики и праздников. В эти волшебные дни, Мать-земля проходит через череду звездных чертогов, энергия которых особой благодатной силой проливается на землю.

Обряд проводящийся на месте силы, усиливает идущие энергии, гармонизирует их и во времена забвения Покона(наше суровое время), способствует принятию их для тела и души человека. Праведный родич, тот кто живет по совести и правде, придя на такое место силы, чувствует эти энергии, силу звездных чертогов, то сияние которое они дарят земле.

Наше видео по теме:

смотреть

 У белорусов с валунами связано огромное количество старинных легенд и преданий. И до наших дней более 300 камней на Беларуси называются “культовыми”.

Люди связывали валуны как со светлыми, так и с темными силами. Как отголоски языческой старины, сохранились предания об богатырях-волатах (камни Волат, След Волата, Асілак). Удивительный камень Расколатае сэрца покоится недалеко от Слонима – две половины когда-то единого валуна двухметровой высоты и в самом деле напоминают расколотое надвое каменное сердце. Наши предки верили, что все камни обладают лечебными свойствами, потому отколотые от них кусочки толкли в порошок и употребляли в лекарство, а также часто и дождевую воду из углублений в камнях использовали в лечебных целях. Когда-то считали, что прикоснувшись ладонью к камню, можно излечить многие болезни. В Любанском районе есть Божы камень, якобы исцеляющий в новолуние от всех болезней. У Долгиновского тракта есть Дажджбогаў камень, а в Сенненском районе - Пярун-камень. Здесь же существует замечательная легенда про Змеяў камень, с помощью которого древний воин одолел змея. Возле деревни Горки, в 13-ти километрах от Шумилино, лежит Вялікі камень, считающийся самым большим на територии современной Беларуси – его длина достигает 12-ти метров! В Глубоцком районе можно услышать предание о валуне, который особым образом указывает на место, где когда-то французами было зарыто семь бочек с шестью миллионами франков. Народные предания повествуют, что поверхности валунов были излюбленными местами трапез известных исторических личностей. Обедали на таких валунах и король Речи Посполитой Стефан Баторий, и Наполеон, и Петр I, и императрица Екатерина II… Есть немало валунов с очень интригующими названиями, например:Божая ножка, Адамаў камень, Князь-камень, Чортава грэбля, Грывень-камень, Камень-семігаюн!.. О многих камнях сложены красивые легенды и предания, но чаще всего мы и не догадываемся, что прикасаемся рукой к священным для многих поколений посланцам глубокой старины! Хорошо известы историкам так называемые Барысавы камні, на которых по приказу князя Бориса высекали кресты и молитвы. Есть в Беларуси и другие валуны, связанные с отечественной историей: камень Мицкевича (камень філарэтаў), камень Богушевича, камень с надписью “sieniom Kosciuszki” (“Памяти Костюшко) в Залесском парке Огинского… Всего в Беларуси существует 581 геологический объект, причисленный к охраняемым памятникам природы республиканского и местного значения.

Источник: http://www.belhistory.com/ancient_kamni.shtml

Сонечная раніца 7 кастрычніка 2001 г. Экспедыцыя «Явара» наведала прошчу паміж вёскамі Гудавічы і Верхлес.

Яна знаходзіцца на самым версе ўзвышша пад Смілавічамі, якое мае мясцовую назву — Святая Гара. Наведаць гэтыя мясціны мы вырашылі пасля таго як прачыталі ў кнізе «Slownik Geograficzny» раеповед А. Ельскага пра культавую мясціну, празваную ў народзе Мар’інай Горкай, якая знаходзілася ў Ігуменскім павеце пры гасцінцы на Ляды, на землях вёскі Верхлес. Ужо ў тыя часы, а гаворка ідзе пра 1890 год, гара была парослая векавымі соснамі, у шатах якіх месцілася мноства борцей. На левым схіле гары ляжала купка камянёў, атачоных вялікай колькасцю крыжоў і крыжыкаў, абразоў і абразкоў з выявамі святьіх. Сярод камянёў вылучаўся даволі вялікі валун з малым паглыбленнем. А. Ельскі зафіксаваў пра святыню паданне: нібыта праз узгорак ішлі тры Багародзіцы. Адна павярнула на Дудзічы, другая на Навасёлкі, а трэцяя, перад тым як пайсці на Ляды, адпачывала на большым камені і пакінула там след ад сваёй ступні. З таго часу людзі кладуць на гэтае месца кветкі і ставяць вакол яго крыжы.

Паданне, здаецца, звычайнае, падобнае на шмат якія іншыя. Але гэта толькі на першы погляд, і не для хрысціянскага верніка, якому цяжка ўявіць, што могуць існаваць адначасова ажно тры Багародзіцы(!) Затое для чалавека з язычніцкім светапоглядам гэта цалкам натуральна. Калі існує шмат багоў, то існуюць і тыя, хто іх нарадзіў. Магчыма, што ў часы, калі А. Ельскі запісваў паданне, у мясцовых людзей яшчэ прысутнічаў такі светапогляд.

А што ж цяпер? Цяпер на гары мясцовыя могілкі. Але святыня захавалася. Пасярод гары мы знайшлі невялікі камень ружовага граніту з паглыбленнем, якое насамрэч нагадвае след маленькай ступні. У паглыбленні ў якасці ахвяры ляжала некалькі цукерак. Вакол каменя мы ўбачылі адзін каменны і мноства металічных крыжоў. На некаторых віселі ручнікі і стужкі. Несумненна, месца захавала сваю святасць і унікальнасць, якія былі ўласцівыя яму не адно стагоддзе, калі не больш за тысячагоддзе. У 1986 г. на гэтым месцы праводзіў раскопкі археолаг Э. Зайкоўскі і выявіў: раней узгорак меў на самым версе пляцоўку, абкружаную ровам і валам. Падобная канструкцыя нагадвае тыповыя старажытныя капішчы, што існавалі на нашых землях да канчатковага ўсталявання на іх хрысціянства. Летам таго ж года Э. Зайкоўскі апытаў мясцовых жыхароў і высветліў, што вялікі камень, які згадваецца ў А. Ельскага, быў у савецкія часы разбіты на маленькія кавалкі, якія разам з іншымі дробнымі камянямі трапілі ў падмуркі дамоў некаторых тутэйшых вяскоўцаў. Па чутках, усе яны займелі праз тое беды і няшчасці. На Святой Гары застаўся толькі адзін аскепак вялікага каменя, той самы кавалак ружовага граніту са слядком, які ў народзе цяпер лічаць адбіткам ступні Магдаленкі.

Археолагу расказалі і пра другую святыню, якая знаходзілася на адлегласці аднаго кіламетра на ўсход ад узвышша — пра каменны стод з абрысамі чалавечага твару наверсе, які меў назву — Цар Давід. Пра гэты стод згадваў, дарэчы, і М. Мялешка ў сваёй кнізе «Камень у вераваннях і паданнях беларусаў». Па расповедах тутэйшых жыхароў, раней сюды прыходзілі людзі са Смілавічаў ды навакольных вёсак і прасілі ў Пана Бога лепшай долі, збаўлення ад хваробаў, паратунку ад шматлікіх заваёўнікаў, пачынаючы ад татарскіх коннікаў і заканчваючы нямецка-фашысцкімі акупантамі. Гэты славуты камень чуў столькі стогнаў і мальбы чалавечай, столькі ўвабраў у сябе іх жыццёвай энергіі, што, здавалася, будзе стаяць вечна і даваць людзям спадзяванне ў цяжкія часы і ліхалецці, што ніхто не наважыцца падняць руку на святыню. Але ж не. Знішчылі яго ў шасцідзесятыя гады, калі рэканструявалі шашу Мінск—Магілёў. Спачатку раскалолі выбухам, а затым разбілі каменедрабілкай на шчэбень. Шчэбень засыпалі ў палатно дарогі, што пралягае недалёка ад мястэчка Смілавічы. І зноў, ужо сучаснае, паданне распавядае пра хуткае пакаранне тых людзей, якія рабілі гэтую нядобрую справу. На тым месцы шашы штогод здараюцца аварыі, гінуць пад коламі аўтамабіляў і старыя, і малыя… Так народная свядомасць стараецца папярэдзіць сучаснікаў і наступныя пакаленні: не чапайце святыні продкаў, а то Бог нашле на нас розныя кары.

Царыца Нябесная паказвае месца ўзвядзення храма

Далей наш шлях ляжыць праз вёску Слабада ў вёску Ляды. Мы наведваем Свята-Благавешчанскі мужчынскі манастыр. Паводле легенды, тут аб’явілася Царыца Нябесная (цалкам магчыма, што гэта тая Багародзіца, якая адпачывала на вялікім камені на Святой Гары і пакінула там след) нейкаму селяніну Кірыку і паказала яму месца ўзвядзення храма. Неўзабаве былі пабудаваны драўляная царква і мужчынскі манастыр. У пачатку XVIII стагоддзя жонка мінскага ваяводы Завішы Тэрэза Тышкевіч пакутавала на вельмі цяжкую хваробу, збаўленне ад якой атрымала пры дапамозе цудатворнага жыровіцкага абраза Маці Божай. У знак удзячнасці Завішы замест старой царквы пабудавалі ў Лядах новую, таксама драўляную, але большую па памерах. Копію ж жыровіцкага абраза Тэрэза Тышкевіч падарыла Лядаўскай царкве. Напрыканцы XVIII ст. манастыр меў ужо даволі салідны капітал, які дазваляў пачаць новае будаўніцтва. У 1809 г. тут адкрылася духоўна-свецкае вучылішча, дзе навучаліся дзеці уніяцкага духавенства, дваранства і іншых саслоўяў. У 1837 г. манастыр зрабіўся праваслаўным, у царкве прыбралі бакавыя алтары, лаўкі. У 20-х гадах XX стагоддзя манастыр ліквідавалі, у яго карпусах была сярэдняя школа, а ў 1939 г. зачынілі і царкву. Узнавіла яна сваю працу толькі падчас вайны і праіснавала да 1960 г., пасля чаго храм зноў зачынілі, зрабілі ў ім склад, а абраз Маці Божай знік бясследна. У гады перабудовы царква і манастыр узнавілі сваю дзейнасць.

Цяпер будынкі царквы і манастыра маюць дагледжаны і акуратны выгляд. Ва ўнутраным дворыку каля храма на газонах шмат вялікіх і маленькіх валуноў незвычайнай формы. Як мы высветлілі, мясцовага іераманаха таксама вельмі цікавяць камяні, ён звозіць з наваколля самыя незвычайныя і ставіць іх на манастырскім двары. Камяні вельмі цікавыя, адзін з іх мае нават седлаладобную форму…

Вёска Кукарава і яе спрадвечныя звычаі

Цікавасць да аднаго з камянёў прывяла нас у вёску Кукарава Пагосцкага сельсавета Бярэзінскага раёна, дзе захаваліся даўнія звычаі, дзе людзі і дагэтуль памятаюць і расказваюць паданні продкаў. Напрыклад, мясцовыя старажытныя могілкі, дзе ўжо даўно не хаваюць, носяць назву Дзяды, пра іх не забываюцца, шануюць. Прычым мясцін з такой назвай у вёсцы дзве. Адны Дзяды месцяцца пасярод вёскі, там стаіць некалькі камянёў у выглядзе стэл. Другія Дзяды знаходзяцца каля лесу побач з Ляшэўскім балотам. Захавалася паданне, нібыта ў яго пры адступленні праваліўся сам Напалеон у сваёй залатой карэце. І час ад часу нехта з вяскоўцаў здалёк бачыць, як там прасушваецца золата. Але варта падысці бліжэй, як скарб знікае.

Яшчэ якіх дваццаць гадоў таму жанчыны гэтай вёскі выконвалі такі абрад: аралі раку ўпоперак падчас сухмені, каб выклікаць гэтым магічным дзеяннем дождж. Таму што дождж, паводле старажытнабеларускіх вераванняў, сімвалізуе сабой апладняльную сілу і асацыіруецца з міфалагічным саюзам мужчынскага пачатку — неба, і жаночага — зямлі. Паводле пазнейшых уяўленняў, дождж з’яўляецца дарам Божым. А калі яго няма, — гэта стыхійнае бедства, насланае на людзей за іх грахі. Таму гэты абрад павінны былі здзяйсняць людзі «чыстыя» перад Богам, а дакладней, удовы, ці, што здаралася радзей, дзяўчаты. Гэта і пацвярджае расповед сучасных жанчын з вёскі Кукарава: «Сабраліся старыя бабы, скралі плуг на калгасным двары і занеслі яго на раку. Адныя ўпрэгліся, а другія паганялі іх пугаю». І тут высвятляецца яшчэ адна цікавая акалічнасць, якая сягае ў глыбіні дахрысціянскага жыцця беларусаў: вельмі важна рабіць такі абрад скрадзенай рэччу, бо гэта не звычайны крадзеж, а рытуальны. У нашым выпадку такой рэччу стаўся калгасны плуг, які пасля крадзяжу набыў сакральную якасць і зрабіўся ахвярай іншасвету.

Углыб дахрысціянскіх вераванняў сягае іншая гісторыя, якую мы пачулі ад жыхароў Кукарава. Некалькі гадоў таму здарыўся ў адной з вясковых хат пажар. Хутка, падхоплены ветрам, агонь перакінуўся на суседнія дамы. І вось ненажэрнае полымя ахапіла некалькі драўляных пабудоў. Пажар гатовы ўжо быў перакінуцца на наступную хату. Але старая жанчына, якая жыла ў ёй, распранулася дагала, распусціла валасы і з абразом моўчкі абышла вакол хаты тры разы. Здарыўся цуд, пажар не толькі мінуў яе хату, а неўзабаве зусім спыніўся. Насамрэч мы не ведаем, як яно было, але назіраем пераканаўчую веру ў старажытныя абрады і вераванні, якія дайшлі да нас з мінуўшчыны. Згодна з імі, пажар быў для людзей найвялікшым бедствам і насылаўся вышэйшымі сіламі за парушэнне нейкіх маральных ці рытуальных норм у дачыненні да гэтых самых сіл. А што за сілы такія, якія маглі так жорстка караць? Найбольшая колькасць павер’яў была звязана з культам Бога-Грымотніка, па-іншаму — Перуна, які сімвалізаваў сабою «Божы агонь». 3 цягам часу, калі на нашых землях усталявалася хрысціянства, функцыі магутнага Бога-Грымотніка ўвабраў у сябе вобраз св. Ільі. I яшчэ: пажар, пасланы ім, ні ў якім разе нельга было гасіць. «Што Бог запаліў, таго гасіць не можна». Таму падчас пажару ўсе дзеянні людзей былі скіраваны не на выратаванне запаленай пабудовы, а на тое, каб агонь не перакінуўся на суседнія будынкі. І тут асноўным прынцыпам выступаў абрад магічнага «замыкання» агню з дапамогай сакральных рэчаў, якімі маглі быць і вялікоднае яйка, і асвечаны хлеб, і малако, і абраз, як у нашым выпадку. Каб суцішыць пажар, трэба было з якой-небудзь адной з гэтых рэчаў тры разы моўчкі абысці вакол запаленай будыніны і потым кінуць яе ў якасці ахвяры ў агонь. Такія дзеянні лічыліся самым лепшым сродкам суцішыць стыхію. У некаторых рэгіёнах Беларусі, у тым ліку і ў в. Кукарава, абрад «замыкання» рабілі голыя дзяўчаты ці старыя кабеты. Гэта па старажытных вераваннях павінна было ўзмацніць дзейнасць абраду. Таму што, па-першае, аголенасць чалавека сімвалізавала сабой вяртанне да першаснай чысціні і бязвіннасці. Згадайце абрад хрышчэння, папулярны не толькі для хрысціянскага светапогляду. Па-другое, здымаючы адзенне, чалавек тым самым набліжаўся да касмічных стыхій і іх магутных сіл, да якіх звяртаўся па дапамогу. Але па дапамогу і спрыянне ў справе чалавек павінен быў звяртацца моўчкі. Бязгучнасць — неабходнае патрабаванне многіх старажытных абрадаў і рытуальных дзеянняў старадаўніх людзей, у тым ліку і былых беларусаў. Бо маўчанне — гэта адна з асноўных прыкмет нябожчыкаў-продкаў, якія перасяліліся ў іншасвет. Таму, каб забяспечыць сабе поспех, людзі падчас кантакту з тым светам, з продкамі, павінны былі захоўваць маўчанне. Toe, што абрад выконваўся абавязкова жанчынамі, прычым, менавіта самымі бязгрэшнымі з іх, мы тлумачылі раней. А вось чаму яны пры гэтым распускалі валасы, трэба патлумачыць асобна. Нашы шматлікія казкі, легенды і паданні, замовы, словам, увесь той духоўны скарб, які застаўся нам у спадчыну ад нашых продкаў, сведчыць: валасы заўсёды ўяўляліся жыццядайным і магутным патэнцыялам, у якім былі злучаны фізічныя і духоўныя сілы чалавека. Старажытныя людзі верылі, што доўгія шыкоўныя валасы жанчыны і густая, пульхная барада мужчыны прыносяць ім шчасце і багацце, што маніпуляцыя валасамі можа забраць у чалавека сілу і здароўе, зрабіць старога маладым, і, наадварот, ператварыць маладога ў старога. Адначасова нашы продкі лічылі, што валасы з’яўляюцца самым актыўным сродкам энергетычнага сілкавання людзей ад космасу. Таму жанчыны пры родах, пры варажбе, падчас ткацтва, жалобы і г.д. абавязкова распускалі валасы, што набліжала іх да касмічных першапрыродных стыхій, адкуль яны, згодна з міфалагічнымі ўяўленнямі, чэрпалі жыццёвыя сілы.

Што паведаміў нам камень «Пястун»

Слухаючы расповеды сучасных жыхароў вёскі Кукарава, якія захавалі спрадвечныя традыцыі продкаў, мы зусім выпусцілі з-пад увагі тое, дзеля чаго і наведалі вёску. Гаворка ідзе пра легендарны камень, якім некалі ганарылася вёска, і пра які пісалі і Тытусь Саподзька, і Юрка Віцьбіч, і Міхась Мялешка. Дзякуючы ім, у літаратуры захаваліся два паданні пра незвычайны камень, які ў народзе называюць «Пястун». Першае паданне гаворыць нам пра тое, што яго ні ў якім разе нельга чапаць, а хто парушыць забарону і зварухне — назаўсёды страціць зрок. У другім паданні гаворыцца, што некалі на месцы Кукарава быў старажытны замак, якім валодала прыгожая княгіня Рагна. Нечакана прыйшла бяда: на замак і яго жыхароў напалі ворагі. Княгіня і яе падданыя адважна абараняліся, але сілы былі няроўнымі. Каб яе багацце і царкоўныя рэліквіі не патрапілі ў рукі ворагаў, княгіня і святар закапалі іх на гары, а на тое месца паклалі вялікі камень, на які наклалі смяротнае закляцце. З тых часоў скарб ніхто і не можа адкапаць, бо баіцца паплаціцца жыццём.

У вёсцы мы пачалі распытваць пра камень. Як высветлілася, пра яго ўсе чулі, а прыпомніць, дзе ён знаходзіўся, ужо ніхто не змог. На пытанне, чаму камень мае назву «Пястун», адказалі, што чулі ад сваіх дзядоў, як тыя падчас Свята Піва ў мястэчку Пагост, што ў некалькіх кіламетрах ад Кукарава, каб памерацца сілай, пераносілі той камень на нейкую адлегласць, на якую хто быў здатны. А калі вярталіся дахаты, камень вярталі на месца. Так і высвятлялі — хто з мясцовых мужчын мацнейшы. Такім чынам, мы даведаліся, што камень усё ж такі, насуперак паданням, зрушвалі з месца. І не проста зрушвалі, а дзякуючы яму, мясцовыя волаты мераліся сілай. Такія рытуальныя спаборніцтвы былі вельмі характэрнымі і папулярнымі ў даўнія часы і праводзіліся на сакральных мясцінах падчас нейкіх культавых дзеянняў. У дадзеным выпадку, такім дзеяннем з’яўляецца Свята Піва. Дарэчы, піва раней лічылася абрадавым напоем, і сакрэт яго прыгатавання быў вядомы толькі абраным асобам. Напрыклад, у адных вёсках піва варыла спецыяльна вылучаная сям’я, якая строга захоўвала сакрэты піваварэння. У іншых жа вёсках на Пакровы піва варылі толькі дзяўчаты, а на Духаў Дзень — замужнія жанчыны. Часам гэта маглі рабіць толькі спецыяльна прызначаныя старыя. Месца прыгатавання піва таксама мела сакральны характар. Адбывалася дзеянне звычайна ці каля царквы, ці на гары, ці на ўскрайку вёскі, ці на беразе ракі. Падчас варкі піва спяваліся абрадавыя песні і праводзіліся рытуальныя спаборніцтвы.

Камяні, на якіх танчылі

Недалёка ад вёскі Быкавічы Бярэзінскага раёна, што на адлегласці каля 10 кіламетраў ад в. Кукарава, знаходзіцца яшчэ адзін культавы аб’ект, які мае назву Вялікі Камень. А мы пра яго ведаем ад геолагаў, у прыватнасці ад В. Вінакурава, які ў 1988 годзе праводзіў тут даследаванні і зрабіў абмеры каменя – волата. Даўжыня каменя каля пяці метраў, шырыня — каля чатырох, а над зямлёй ён узвышаецца на метр. Згадзіцеся, памеры ўражваюць. І таму, калі геолагам расказалі паданне, што на свята раней тут танчыла 12 пар, яны не вельмі здзівіліся. А знайсці Вялікі Камень нам дапамог жыхар вёскі Быкавічы, які прывёў нас у даволі густы лес, дзе пасярод паляны і ляжаў наш гігант. Глядзелі на яго і слухалі нашага правадніка, які расказваў, што камень цяпер не такі вялікі, бо з часам ён урастае ў зямлю, а вось раней, каб узлезці на валун, трэба было ставіць драбіны. Вось мы і вырашылі праверыць — колькі ж людзей змесціць яго пляцоўка. Нас з шафёрам было дзевяць чалавек, плюс сам праваднік — Георгій Уладзіміравіч, і ўсе мы цудоўна там размясціліся. Праўда, было трошкі цеснавата, і не да танцаў, якія тут нібыта рэгулярна адбываліся яшчэ ў часы маладосці бацькі правадніка. Тады быццам на ім танчылі ўжо не 12, а 6 пар моладзі.

Камень, на якім танчаць, быў па архіўных дадзеных і ў в. Казлоў Бераг. Адна з яго назваў — «Кадрыль-камень». Расказваюць, што некалькі разоў на год сюды з’язджаліся паны і рабілі маёўкі каля каменя, танчылі на ім. Богу гэта не спадабалася, ён раззлаваўся і паслаў Перуна на камень, пасля чаго той раскалоўся на дзве часткі. 3 тых часоў камень стаў лічыцца святым, побач паставілі драўляны крыж. Тут маліліся Богу, а дажджавую ваду з выемак выкарыстоўвалі як лекі пры хваробе вачэй.

На жаль, камень не захаваўся. Жыхар з суседняй вёскі Мачэск паведаміў нам, што камень быў знішчаны пры меліярацыі ў 60-я гады XX ст.

Валуны, якія раней былі жывымі істотамі

Працягваем падарожнічаць па Бярэзінскім раёне. 28 кастрычніка 2001 г. мы накіроўваемся ў в. Волы, дзе знаходзяцца легендарныя камяні-валы. Яшчэ ў 1928 г. у кнізе «Камень у вераваннях і паданнях беларусаў» М. Мялешка згадвае гэтыя валуны і прыводзіць наступнае паданне: “Адзін чалавек усё не верыў, што на Вялікдзень даўжыня дня сапраўды павялічваецца, і вырашыў гэта праверыць. Таму, калі настала свята, ён запрог валоў і пайшоў араць поле, каб паглядзець, ці больш ён узарэ ў гэты дзень зямлі, ці не. Але за тое, што ў святы дзень той пачаў працаваць, Бог разгневаўся на яго і ператварыў чалавека і яго валоў у камяні. А заадно і жонку, якая ў гэты час прынесла снедаць, і сабачку, што прыбег за ёю, і ручнік, які быў пасланы для снедання і, вядома, гаршчэчкі, у якіх знаходзілася ежа”.

У вёсцы Волы апытваем людзей, адна жанчына вядзе нас за вёску, і каля лясной дарогі мы бачым два вялікія, роўныя па памерах валуны. Адлегласць паміж імі якраз на валова ярмо. Паданне пра камяні жанчына прыводзіць амаль тое ж, з невялікімі варыяцыямі. Аказваецца, што камяні перад намі — скамянелыя мужык і валы, а скамянелыя жонка і сабачка знаходзяцца ў невялікай рэчцы Клева, што цячэ непадалёк. «Пайшла прынесці мужыку вадьі і там акамянела, а, можа, хацела памыць гаршкі, хто яго ведае… Цяпер вада разлілася. і камянёў не відно, — кажа жанчына — а так можна нават іх і разгледзець, адзін камень паболей, і некалькі маленькіх побач». Жанчына расказвае, што яшчэ зусім нядаўна людзі, калі праходзілі каля камянёў, хрысціліся. Ці то ад боязі, ці то ад пашаны вялікай, цяпер ужо невядома.

«Трэба абракнуцца, бо Бог засцярэжыць»

Выязджаем на шашу і спыняемся каля жанчын, якія прадаюць журавіны. Пытаемся, як знайсці святую крыніцу, пра якую даведаліся яшчэ ў в. Волы. Адна з жанчын 

згаджаецца стаць нашай правадніцай. Едзем па шашы да павароту на в. Карытніца. Насупраць павар які і прыводзіць нас да святой крынічкі. 3 невысокага насыпу пры самай дарозе мы бачым невялікую, узятую ў цэмбравіну, ладную крынічку. Па сходах спускаємся да яе і бачым драўляны крыж, абвешаны, як старажытны ідал, шматлікімі абракальнымі ручнікамі і стужкамі.

На левым брусе з-пад стужкі вытыркаецца шмат папяровых грошай і дзесяцікапеечная расійская манета. Наша правадніца гаворыць, што на Макаўё (Макавей) сюды некалі прыязджаў бацюшка і асвячаў моркву, мак, жыта і інш. Але ўжо гады два-тры ніхто не прыязджае, але бабулькі з вёскі Карытніца штогод прыходзяць да крыжа, як надасца вольная гадзіна, прыбіраюць старыя стужкі і ручнікі, вешаюць новыя, адным словам, даглядаюць святое месца, не даюць яму заняпасці.

Затое, у іх роднай вёсцы на старадаўніх могілках знаходзіцца амаль спарахнелая драўляная капліца, адрамантаваць якую сваімі сіламі яны не ў стане, а трэба, бо для вяскоўцаў каплічка вельмі каштоўная, там яны моляцца, там адпяваюць сваіх нябожчыкаў перад тым, як правесці іх у апошні шлях.

Могілкі ж у вёсцы і сапраўды вельмі старажытныя. Над замшэлымі каменнымі надмагіллямі ўзвышаюцца архаічныя каменныя стоды-крыжы, дзе – нідзе перавязаныя чырвонымі стужкамі і самаробнымі фартушкамі. А каб патрапіць у каплічку, трэба ступіць на вышчарблены ад часу вялізны пляскаты валун. Агледзеўшы яго ўважліва, мы прыходзім да высновы, што, хутчэй за ўсё, ён з’яўляўся некалі язычніцкім ахвярнікам, які месціўся на гэтай могілкавай горцы. З усталяваннем хрысціянства, функцыя ахвярніка паступова згубілася, прызначэнне яго забылася, але памяць пра святасць каменя, патрэбнасць яго людзям працягвала жыць і пасля таго, як на горцы пабудавалі уніяцкую каплічку, а замест ганка да яе выкарысталі гэты унікальны валун. Звонку каплічка выглядае не лепшым чынам. Шэрае, паточанае шашалем дрэва месцамі спарахнела, дах дзе-нідзе правіс і, па словах бабулек, у дождж моцна працякае. Заходзім у саму каплічку і… слупянеем. На чыста выбеленых сценах вісяць абразы, абгорнутыя старадаўнімі ручнікамі, некалі старанна вытканымі і вышытымі кабетамі з вёскі Карытніца. На некаторых абразах вісяць і сённяшнія ручнікі, набытыя ў краме, і акуратна вышытыя на сучасны ўзор. Алтар таксама ўпрыгожаны ручнікамі. І паўсюль зіхаціць чырвань вышыўкі на малочнай белі палатна. Старадаўнія васьміпраменныя зоркі чаргуюцца з сучаснымі краскамі-кветкамі. У адным з куткоў на абраз павешаны ільняны абыдзённік, які для жыхароў вёскі асабліва каштоўны, бо вытканы быў падчас апошняй вайны і ўвабраў у сябе энергію і майстэрства некалькіх жанчын. Гэтыя жанчыны, празваныя ў народзе «чыстымі», бо былі сярод іх толькі вельмі старыя кабеты і зусім маладыя дзяўчаты, раніцай 1943 года сабраліся ў адной з карытніцкіх хат. І за дзень, нічога не еўшы і не піўшы, моўчкі пралі кудзелю, ткалі ручнік. Калі палатно нарэшце было выткана, яго абнеслі вакол вёскі і ахвяравалі каплічцы — павесілі на стары абраз з выявай Святога Юр’я. Падчас гэтага дзеяння жанчыны абракаліся і прасілі ў Бога дабрыні, міласэрнасці, спагадлівасці, выратавання душы не толькі для сябе і аднавяскоўцаў але і для ўсяго роду чалавечага.

Старажытныя дулебы і іх таямніцы

А заканчваецца наша падарожжа наведваннем вёскі Дулебы, што недалёка ад Мачаска. Дарэчы, тапонім, які паходзіць ад слова «дулебы», даволі распаўсюджаны на тэрыторыі Беларусі. Як вядома з гісторыі, так называлася ўсходнеславянскае аб’яднанне плямён, якія ў VI—VII ст. ст. жылі на тэрыторыі Валыні і правабярэжнай частцы Сярэдняга Падняпроўя. У канцы VIII — пачатку IX стагоддзя дулебы перасяліліся на поўдзень Беларусі. Таму няма нічога дзіўнага, што нам даўно хацелася пабываць у адной з такіх вёсак, куды, магчыма, некалі перасялілася старажытнае племя славян, паглядзець на іх нашчадкаў, паслухаць іх легенды і паданні, зафіксаваць іх звычаі. Тым больш, што адно з такіх паданняў было апісана Г. Татурам у 1878 г.

У паданні распавядаецца, што на беразе ракі Ольса ў лесе стаяць два валуны, якія па форме нагадваюць слупы. Адзін з іх трохі вышэйшы за другі, а паміж імі невялікі круглы камень… Адкуль жа ўзяліся тыя камяні? Расказваюць так: «Некалі жыў тут народ Дулы, народ гэты быў вельмі спакойны і спагадлівы. Аднойчы іх князь Кумар выйшаў адным ранкам са свайго дома і ўбачыў на зямлі выразны след ад колаў. Затурбаваўся князь, бо Дулы не ведалі на той час кола. Прайшоў час, і неўзабаве з’явіўся тут другі народ, якім кіраваў князь Гуд. Гуд выклікаў Кумара на паядынак і адсек яму галаву. У тую ж хвіліну абодва скамянелі. Дык вось: вышэйшы камень — Гуд, ніжэйшы — Кумар, а маленькі круглы —галава Кумара»...

Гэтае паданне, якое, несумненна, звязана з гісторыяй племені дулебаў, выклікае шмат думак і пытанняў, на якія ў нас пакуль няма адказаў. Як аказалася, сённяшнія жыхары вёскі не ведаюць такога падання. Затое мясцовы ляснік Мікалай Шмарлоўскі паказаў нам у лесе вялікую колькасць курганоў, даволі значных па памерах і абкапаных неглыбокімі раўчукамі. Магчыма, тут пахаваны тыя самыя дулебы. Але сцвярджаць гэта дакладна мы не можам, таму што сучасныя археолагі яшчэ не дабраліся да гэтага месца. На жаль, частка курганоў па-варварску знішчана і парушана падчас вайсковых вучэнняў. Наш праваднік расказаў, што курганы ў гэты перыяд выкарыстоўваюцца як маскіровачны сродак для танкаў, іх хаваюць у сярэдзіну кургана і робяцца незаўважанымі для ўяўнага ворага. 3 курганоў зроблены капаніры.

Калі вярталіся ў аўтобус, ляснік паказаў нам на ўскрайку лесу невялікі чорны, быццам абпалены ў печы, камень. Яго аплаўленыя бакі былі вільготнымі пасля нядаўняга дажджу і льсніліся, нібы шкло, у дзённым святле. М. Шмарлоўскі сказаў, што яшчэ гады два таму каменя тут не было і адкуль ён з’явіўся, ніхто з мясцовых не ведае, але мяркуюць, што, магчыма, гэта метэарыт, які пераадолеў высокатэмпературныя слаі атмасферы і завітаў у госці на старажытную зямлю дулебаў. Ці так гэта? Зноў таямніца. І як тут не згадаць Міколу Гусоўскага: «Край наш — дзівосны прыстанак загадак і цудаў…»

исток